काठमाडौं – जिल्ला कारागार कार्यालय चितवनका कैदीबन्दीमध्ये २३२ कैदीबन्दी घरेलु इलममा लागेका छन्। ती मध्ये १८० जना कैदी र ५२ जना बन्दी हुन्। कार्यालयमा अहिले ४५ महिला र ६६८ पुरुष गरी ७१३ कैदीबन्दी छन्।
कार्यालयका निमित्त प्रमुख चेतनाथ ढुङ्गानाका अनुसार अहिले सबैभन्दा धेरै कैदीबन्दी गलैँचा बुन्ने र मुढा बनाउने काममा लागिरहेका छन्। गलैँचा बुन्ने ९१ र ९६ जना मुढा बुन्ने काममा छन्। यस्तै, यहाँ फर्निचर बनाउने, कपडा सिलाउने, ब्याग बनाउने, कपडा बुन्ने (ऊनीको टोपी, गलबन्दी, स्वेटर), गुडिया, खेलौना बनाउने कपासको बत्ती कात्ने, कपाल काट्ने, नाम्लो, डोरी बुन्ने, सुनचाँदीका गहना बनाउने, सिरकडसना बनाउनेलगायत काममा उनीहरू लागेका छन्।
उनीहरूले मासिक सातदेखि १५ हजारसम्म कमाउने गरेका छन्। कारागारमा कैदी जीवन बिताइरहेका सानु चेपाङले भने, ‘म गलैँचा बनाउने काम गर्छु। आफ्नो खर्च कटाएर मासिक सातदेखि आठ हजार छोराछोरीका लागि पठाउने गरेको छु।’ गैँडा मारेको मुद्दामा सात वर्षदेखि कैद सजाय भोग्दै आएका चेपाङले आफू कारागार बाहिर रहँदा १२ वर्षको उमेरदेखि गलैँचा बनाउने काम गरेको सुनाए।
अहिले यहाँभित्रका १०० भन्दा बढी आबद्ध छन्। उनीहरूले मासिक सातदेखि १० हजारसम्म बचाएर घर पठाउने गरेको उनले बताए। यहीँको कमाइले उनले चार छोराछोरीको पढाइ खर्च, खानेपानी, बिजुलीको पैसा तिर्दै आएको बताए। अहिले आफ्नै नेतृत्वमा गलैँचा बनाउने काम भएको उनले जानकारी दिए।
गैँडा मुद्दामा नै कैद सजाय भोग्दै आएका पदमबहादुर प्रजा अहिले मुडा बनाउन तल्लिन छन्। उनले मासिक आफ्नो खर्च व्यवस्थापन गरेर घरमा केही खर्च पठाउने गरेको बताए। २०६९ सालमा गैँडा मारेको मुद्दामा उनी पक्राउ परी कारागार चलान भएका थिए। कारागार आइसकेपछि हुने मानसिक तनाव व्यवस्थापनका लागि आफूले काम गर्न थालेको र अहिले त्यही कामले मीठोमसिनो खान, आफ्नो इच्छाअनुसारको लगाउन र घरपरिवारमा समेत खर्च पठाउन सकिएको सुनाए।
कार्यालयका निमित्त प्रमुख ढुङ्गानाका अनुसार अहिलेभित्र रहेर मानसिक समस्या हुनुभन्दा काम गरेर बस्नेको सङ्ख्या बढ्न थालेको छ। कारागार व्यवस्थापन विभागले घरेलु इलम केन्द्रका रूपमा यस्ता कारागारलाई विकास गर्न समेत प्रक्रिया अघि बढाएर कामदारको सङ्ख्या माग गरेको उनले बताए।
यहाँ उत्पादित सामग्री स्थानीय बजारसहित काठमाडौँ, मकवानपुर, धादिङलगायतका ठाउँमा जान्छ। कैदीबन्दीले मेहनतका साथ काम गर्ने हुँदा उत्पादित वस्तु गुणस्तरीय हुन्छ।
