कोशी प्रदेशको एक मुख्य पर्यटक गन्तव्य कञ्चनजंगा हिमाल नेपाल र भारतको सिमानामा अवस्थित संसारको तेस्रो अग्लो हिमाल हो। यो हिमालको उचाइ ८,५८६ मिटर (२८,१६९ फिट) रहेको छ, र यो केवल माउन्ट एभरेस्ट र के२ पछि विश्वकै अग्लो हिमालको रूपमा परिचित छ। कञ्चनजंगाले हिमालय पर्वतमालामा एक विशिष्ट र महत्वपूर्ण स्थान राख्छ, र यो हिमाल प्राकृतिक सुन्दरताका साथै धार्मिक, सांस्कृतिक, र पर्यावरणीय दृष्टिकोणबाट पनि महत्वपूर्ण छ।
१. नामको उत्पत्ति र अर्थ
कञ्चनजंगा नाम संस्कृत शब्द ‘कञ्चन’ (अर्थात् सुन) र ‘जंघ’ (अर्थात् पाँच) बाट बनेको हो, जसको अर्थ हुन्छ “पाँच गहनाहरूको हिमाल“। यसका पाँच प्रमुख शिखरहरू सुनका पाँच गहना, जस्तै– सुन, चाँदी, रत्न, अन्न, र ज्ञानको प्रतिक मानिन्छन्। यी पाँच शिखरहरूमा कञ्चनजंगा मुख्य, कञ्चनजंगा पश्चिम, कञ्चनजंगा मध्य, कञ्चनजंगा दक्षिण, र कञ्चनजंगा यलुङ काङ छन्।
२. भौगोलिक अवस्थिति
कञ्चनजंगा हिमाल नेपालको पूर्वी भागमा, ताप्लेजुङ जिल्लामा र भारतको सिक्किम राज्यको सीमामा अवस्थित छ। यसको प्रमुख भाग नेपालमा पर्छ, र भारतीय सीमासँग जोडिएको यो हिमालको आधार क्षेत्रमा विशेष प्राकृतिक विविधता पाइन्छ। कञ्चनजंगा पर्वतमालाले नेपाली र सिक्किमका विभिन्न ठूला र साना नदीहरूलाई जन्म दिन्छ, जस्तै, तमोर, काबेली, र तीस्ता नदीहरू।
३. कञ्चनजंगाको महत्त्वपूर्ण शिखरहरू
कञ्चनजंगाका पाँचवटा प्रमुख शिखरहरू छन्ः
कञ्चनजंगा मुख्य शिखरः ८,५८६ मिटर (२८,१६९ फिट) उचाइ
कञ्चनजंगा पश्चिम (यालुङ काङ)ः ८,५०५ मिटर
कञ्चनजंगा मध्यः ८,४७८ मिटर
कञ्चनजंगा दक्षिणः ८,४९४ मिटर
कञ्चनजंगा पूर्वः ७,९०० मिटर (यलुङ काङ पनि भनिन्छ)
४. आरोहणको इतिहास
कञ्चनजंगाको पहिलो सफल आरोहण १९५५ मा बेलायती पर्वतारोही टोलीले गरेको थियो, जसमा जो ब्राउन र जर्ज ब्यान्डले पहिलो पटक शिखरमा पाइला टेकेका थिए। तर उनीहरूले कञ्चनजंगाको धार्मिक महत्त्वलाई सम्मान गर्दै शिखरमा नटेक्ने निर्णय गरेका थिए। यसको शिखरलाई पवित्र मानिने भएकाले त्यहाँ पूर्णरूपमा नचढ्ने प्रचलन छ, र आजसम्म पनि पर्वतारोहीहरूले अन्तिम केहि फिटको दूरीलाई सम्मानपूर्वक उभिएर शिखरको नजिकबाट फर्कने परम्परा कायम राखेका छन्।
५. धार्मिक र सांस्कृतिक महत्त्व
कञ्चनजंगा सिक्किम र पूर्वी नेपालको लिम्बू र किराँत समुदायका लागि पवित्र हिमाल मानिन्छ। उनीहरू यसलाई देवता मान्छन् र यसको पाँच शिखरलाई पाँच पवित्र देवताको रूपमा पूजा गर्छन्। विशेष गरेर यसलाई कृषि, सम्पन्नता, र सुरक्षित यात्रा दिने शक्ति भएको देवता मानिन्छ। कञ्चनजंगाको मन्दिर र यसलाई घेरेर बसेका बौद्ध गुम्बा, मठ र पवित्र स्थलहरूले यो क्षेत्रलाई आध्यात्मिक महत्त्व प्रदान गरेका छन्।
६. जैविक विविधता
कञ्चनजंगा क्षेत्रमा विभिन्न प्रकारका वनस्पति र जनावरहरू पाइन्छन्। यो क्षेत्र कञ्चनजंगा संरक्षित क्षेत्र (प्बलनअजभलवगलनब ऋयलकभचखबतष्यल ब्चभब) का रूपमा परिचित छ। यहाँ हिमचितुवा, रातो पाण्डा, हिउँ बिरालो, र जंगली बँदेलजस्ता प्रजातिहरू पाइन्छन्। साथै, यो क्षेत्र विभिन्न प्रकारका रुद्राक्ष, बिभिन्न जातका फूलहरू, र दुर्लभ वनस्पतिहरूले भरिपूर्ण छ। कञ्चनजंगाको पारिस्थितिक तन्त्रले वनस्पति, जनावर, र जैविक विविधताको संरक्षणमा महत्वपूर्ण भूमिका खेलिरहेको छ।
७. पर्यटन र पर्वतारोहण
कञ्चनजंगा क्षेत्र नेपालमा प्रमुख ट्रेकिङ र पर्वतारोहण गन्तव्यहरू मध्येको एक हो। यहाँ आउने पर्यटकहरूले कञ्चनजंगा आधार शिविर, रिमोट हाइकिङ ट्रेल्स, र ग्रामीण जीवनशैलीको अनुभव लिन सक्छन्। नेपाल सरकारले यस क्षेत्रमा ट्रेकिङका लागि विशेष अनुमति प्रणाली लागू गरेको छ, जसले गर्दा पर्यटनबाट प्राप्त राजस्वले क्षेत्रीय विकास र संरक्षणमा योगदान पुर्याउँछ।
८. पर्यावरणीय चुनौतीहरू
जलवायु परिवर्तन र ग्लोबल वार्मिङको प्रभावले कञ्चनजंगाको हिउँ पग्लिरहेको छ। हिउँको पग्लाइका कारण यस क्षेत्रमा धेरै हिमतालहरू बनिरहेका छन् जसले भविष्यमा बाढी र अन्य प्राकृतिक विपद् निम्त्याउने सम्भावना छ। हिमाली क्षेत्रमा हुने तीव्र तापक्रम वृद्धिले पर्यावरणमा पर्ने असरले यहाँका बोटबिरुवाको अस्तित्वमा पनि चुनौती ल्याइरहेको छ।
कञ्चनजंगा हिमाल केवल एक प्राकृतिक चमत्कार होइन; यो सांस्कृतिक, धार्मिक, र जैविक महत्त्वले भरिएको स्थान हो। यसको अद्वितीय भौगोलिक संरचना र प्राकृतिक सुन्दरता, धार्मिक मान्यता, जैविक विविधता, र पर्वतारोहणको साहसिक गन्तव्यका कारण कञ्चनजंगा विश्वभर परिचित हिमाल बनेको छ। यसको संरक्षण र यससँग सम्बन्धित धार्मिक, सांस्कृतिक सम्पदाहरूलाई सम्मान र सरंक्षण गर्ने कार्यले कञ्चनजंगाको महत्त्वलाई आगामी पुस्तासम्म जीवित राख्न मद्दत पु¥याउनेछ।
कञ्चनजंगा हिमालसम्म नेपाल र भारत दुवै मुलुकबाट पुग्न सकिन्छ। तर मुख्यतः नेपालतर्फको कञ्चनजंगा आधार शिविरको यात्रा र ट्रेकिङ मार्ग प्रचलित छ। नेपालमा कञ्चनजंगा पुग्नका लागि विभिन्न ठाउँ हुँदै यात्रा गर्न सकिन्छ, र यसका लागि विशेष अनुमति पनि आवश्यक हुन्छ।
नेपालतर्फबाट यात्रा मार्गहरू
१. काठमाडौं हुँदै
काठमाडौंबाट पहिलो चरणमा आन्तरिक उडानमार्फत झापा जिल्लाको भद्रपुर विमानस्थल पुग्न सकिन्छ। यो कञ्चनजंगाको ट्रेकिङको सुरुवात बिन्दु हो।
भद्रपुरबाट फिदिम वा ताप्लेजुङ (सुक्रेतार विमानस्थल) सम्म बस वा जीपमार्फत यात्रा गर्न सकिन्छ। ताप्लेजुङ कञ्चनजंगाको मुख्य आधार शिविर ट्रेकको सुरुवात बिन्दु हो।
२. ताप्लेजुङबाट ट्रेकिङ सुरुवात
ताप्लेजुङबाट कञ्चनजंगाको ट्रेकिङ सुरु हुन्छ, र यो यात्रा विभिन्न गाउँ हुँदै कञ्चनजंगाको आधार शिविरसम्म पुग्छ। ताप्लेजुङबाट हुने प्रचलित ट्रेकिङ मार्गहरूः
फुङलिङ – सिण्वा – छिरवा – घुन्सा – कञ्चनजंगा बेस क्याम्प
यो यात्रा क्रममा छिरवा, साकाथुम, घुन्सा, काबेचा, र लामोखर्क जस्ता गाउँहरू हुँदै यात्रा गरिन्छ।
घुन्सा गाउँ कञ्चनजंगाको यात्रा मार्गमा पर्ने एउटा प्रमुख गाउँ हो, जहाँबाट प्रमुख आधार शिविरसम्मको यात्रा थप रोमाञ्चक हुन्छ।
३. घुन्सा हुँदै कञ्चनजंगा बेस क्याम्प
घुन्साबाट करिब ३–४ दिनको यात्रा गर्दै कञ्चनजंगा उत्तर आधार शिविर (पाङपेमा) सम्म पुग्न सकिन्छ। यस मार्गमा हिमाली भेगका सुन्दर दृश्यहरू, जैविक विविधता, तथा चिसो हावा अनुभव गर्न पाइन्छ।
कञ्चनजंगाको दक्षिणी मार्ग
यदि पर्यटकहरूले दक्षिणी आधार शिविर पुग्न चाहन्छन् भने, यो मार्ग भिन्न छः
तोरोंगडिन्गमा – चेरम – राम्चे – दक्षिण आधार शिविर (ओकतान्ग बेस क्याम्प)
यो मार्ग ताप्लेजुङबाट सुरु हुन्छ र दक्षिणी आधार शिविरसम्म पुग्छ। यहाँबाट कञ्चनजंगाको अन्य शिखरहरूको नजिकबाट अवलोकन गर्न सकिन्छ।
भारततर्फबाट यात्रा
भारतबाट सिक्किम राज्य हुँदै कञ्चनजंगाको यात्रा गर्न सकिन्छ, यद्यपि शिखरसम्म पुग्न चाहने पर्वतारोहीलाई नेपाल प्रवेश गर्नुपर्ने हुन्छ। सिक्किमबाट कञ्चनजंगालाई हेर्न विभिन्न दृश्यावलोकन स्थानहरूमा जान सकिन्छः
युकसोम – द्जोंगरी – गोचे ला मार्गः यो सिक्किमको लोकप्रिय ट्रेकिङ मार्ग हो, जसबाट कञ्चनजंगाको दक्षिणी भागको दृश्य अवलोकन गर्न सकिन्छ।
आवश्यक अनुमति र तयारी
नेपालबाट कञ्चनजंगाको ट्रेकिङ गर्नका लागि नेपाल सरकारको विशेष अनुमति (Special Permit) चाहिन्छ, किनकि कञ्चनजंगा क्षेत्र सुरक्षित क्षेत्र हो। यसबाहेक, कञ्चनजंगा संरक्षण क्षेत्र कार्यालय (Kangchenjunga Conservation Area Office) बाट अनुमति लिनुपर्छ।
कञ्चनजंगा हिमालसम्मको यात्रा प्राकृतिक सौन्दर्य, हिमाली जीवनशैली, र साहसिक अनुभवले भरिएको हुन्छ। यसको मार्ग कठिन भए तापनि प्रकृतिका अनुपम दृश्य र संस्कृतिको अनुभवले यो यात्रा अविस्मरणीय बनाउँछ।
श्रोत:गुगल तथा विभिन्न लेखहरु
