काठमाडौं महानगरका मेयर बालेन शाह आजको नेपालको राजनीतिक बहसको केन्द्रमा छन्। उनी कुनै राजनीतिक दलका नीतिबाट होइन, आफ्नो स्वतन्त्र सोच र कार्यशैलीबाट चर्चामा आएका छन्। तर उनको लोकप्रियतामाथि उठ्ने प्रश्न पनि त्यत्तिकै तीखा छन् — के उनी नयाँ राजनीतिक दर्शनका वाहक हुन्, वा केवल असन्तुष्ट नागरिकको अस्थायी भावनात्मक प्रतीक ?
१. स्वतन्त्र सोच, संस्थागत चुनौती
बालेन शाहको मुख्य राजनीतिक दर्शन स्वतन्त्रता र जवाफदेहितामा आधारित देखिन्छ। उनको भनाइमा “राजनीति जनताको सेवाका लागि हो, दलका लागि होइन।” नेपालको जरा गाडिएको दल–केन्द्रित संरचनाभित्र यस्तो दृष्टिकोण संस्थागत रूपमा चुनौतीपूर्ण छ। तर यही दृष्टिकोणले उनलाई स्थापित संरचनाविरुद्धको प्रतिरोधको प्रतीक बनाएको छ। उनले चुनावमा पार्टीका ठूलो उम्मेदवारहरूलाई हराएर देखाए — जनताले दलभन्दा व्यक्ति र परिणाम रोज्न सक्छन्।
२. काम–केन्द्रित शासनशैली
बालेनको राजनीति भाषणमा होइन, प्रत्यक्ष कार्यमा केन्द्रित छ। सडक व्यवस्थापनदेखि संरचना हटाउने निर्णयसम्म, उनले “पहिले काम, पछि बहस” भन्ने शैली अपनाउँछन्। यो शैलीले प्रशंसा र आलोचना दुवै पाएको छ। समर्थकहरू भन्छन् — नेपालमा पहिलोपटक मेयरले मेयरजस्तो काम गरे। विरोधीहरू भन्छन् — संविधान र प्रक्रियालाई नटेर्ने निर्णयहरू दीर्घकालीन रूपमा खतरनाक हुन्।
३. राष्ट्रवाद र सांस्कृतिक स्वाभिमान
उनको राजनीतिक दर्शनमा राष्ट्रवादको गहिरो भाव छ। गीत, कविता, वा भाषणमा उनले नेपाली पहिचान, भाषा, धर्म र गौरवको चर्चा गर्छन्। विदेशी सहयोग र निर्भरता घटाउनुपर्ने उनको भनाइले युवामाझ आकर्षण पाएको छ। तर कतिपयले यसलाई अतिरञ्जित राष्ट्रवाद र “लोकप्रियता कमाउने प्रवृत्ति” भनेर व्याख्या गर्छन्।
४. संवादभन्दा कार्य, सहमतिको सीमितता
बालेनको शासनशैली एकल निर्णयप्रति झुकेको देखिन्छ। उनले राजनीतिक दल, संघीय सरकार वा स्थानीय निकायसँगको औपचारिक संवादभन्दा सामाजिक सञ्जाल र प्रत्यक्ष कार्यलाई प्राथमिकता दिन्छन्।
यसले जनसञ्चारमा उनीलाई बलियो बनाएको छ, तर प्रशासनिक सन्तुलनमा कमजोरी देखाएको भन्ने आलोचना छ। उनको शैली “एकल निर्णय, सामूहिक प्रभाव” मा विश्वास गर्ने प्रकारको देखिन्छ।
५. वैकल्पिक राजनीति वा संक्रमणकालीन प्रयोग ?
प्रश्न यहीँ उब्जिन्छ — बालेन शाहको राजनीति के दीर्घकालीन वैकल्पिक प्रणाली बन्न सक्छ ? हालसम्म उनको संगठनात्मक रूप छैन, न त स्पष्ट आर्थिक वा वैदेशिक नीति। तर उनले “दलविहीन आन्दोलन” को सम्भावना खोलिदिएका छन् — जहाँ जनताले व्यक्ति र कार्यलाई प्राथमिकता दिन थालेका छन्।
बालेन शाह आजको नेपालको राजनीतिमा वैकल्पिक सोचको प्रयोगशाला हुन्। उनको सफलता वा असफलता, दुवैबाट नयाँ पुस्ताले सिक्नेछ — राजनीति केवल दलको विषय होइन, उत्तरदायी नेतृत्व र इमानदार कार्यशैलीको सवाल पनि हो। यदि बालेन आफ्नो स्वतन्त्र सोचलाई संस्थागत र नीतिगत रूप दिन सफल भए, त्यो नेपालको राजनीतिक संस्कृति परिवर्तनको प्रारम्भ हुनेछ। नत्र, उनी पनि इतिहासका एउटा क्षणिक आवेगका प्रतीक बनेर मात्र सीमित रहन्छन्।
