बनेपा ।

खान नपुगेर एक मानो मकैको पिठो माग्न जाँदा नपत्याएका काभ्रेपलाञ्चोकका पूर्णलाल उदास अहिले करोडपति बन्नुभएको छ ।

कबुलियती वन कार्यक्रममार्फत प्राविधिक ज्ञान हासिल गरी तरकारी खेती, कृषिसम्बन्धी तालिम, गरा सुधार तालिम र पशुपालन तालिम लिएपछि उहाँको जीवनमा एकाएक आमूल परिवर्तन आएको हो । उहाँले भन्नुभयो – “मलाई सम्झना भएअनुसार २०३७ सालतिरको कुरा हो, हामी त्यतिबेला कैयौँ रात आधा पेट नै खाएर सुत्यौँ ।”

पाँचखाल नगरपालिका–१७ आँपचौर निवासी उदासले मकैको पिठो पैँचो माग्न जाँदा नदिएर फिर्ता आउँदा निकै दुःख अनुभव भएको उहाँले सुनाउनुभयो र भन्नुभयो – “त्यस्तो दुःख कसैले नपाओस् ।” कृषक उदाससँग अहिले ५० रोपनी खेत, ४० रोपनी बारीसहित करोडौँको सम्पत्ति छ ।

उहाँले कबुलियती वनलाई गुरुको सङ्ज्ञा दिँदै भन्नुभयो – “नयाँ मान्छे आउँदा घरमा लुक्ने हामीहरु अहिले फूलमाला लिएर स्वागतमा उभिन्छौं ।” आँपचौर टोलका अगुवा कृषक उदास कबुलियती वनको शिरीषघारी २० नं समूहका अध्यक्षसमेत हुनुहुन्छ । कबुलियती वन कार्यक्रमले त्यो समूहमा नेतृत्वको समेत विकास भएको छ । अध्यक्ष उदासले भन्नुभयो – “आँखाले छर्लङ्ग देखिने वन अहिले हरियाली भएको छ ।

झन्डै २५ हेक्टरसम्ममा फैलिएको शिरीषघारी कबुलियती वनमा अहिले घाँस, दाउरा सङ्कलनदेखि लिएर आयआर्जनका लागि फलफूलको उत्पादनसमेत हुने गर्छ । विभिन्न सातवटा समूहको उपयोगमा रहेको यो कबुलियती वनबाट झन्डै ६४ घरधुरी लाभान्वित भएका छन् । विसं २०४६ मा एसएलसी उत्तीर्ण गर्नुभएका उदासले ४० वर्षका लागि कबुलियती वन लिजमा लिएको बताउनुभयो ।

“पहिले हामी सबै बेरोजगार थियौँ तर अहिले गाउँमा कोही पनि बेरोजगार छैनन्, केहीले तरकारी खेती गरेका छन्, केहीले बाख्रापालन गरेका छन्,” अगुवा कृषक उदासले भन्नुभयो । । शिरीषघारी २० नं समूहमा रु ११ लाख बचत रहेको छ भने त्यही हाराहारीमा लगानी भएको छ । सङ्घर्ष र श्रमबाट नै सफलता हासिल हुने भएकाले श्रम र सङ्घर्ष गर्न अन्यलाई आग्रह गर्दै उहाँले मिहिनेतबाट नै आफूले सफलता प्राप्त गरेको अनुभव सुनाउनुभयो ।

अध्यक्ष उदासले भन्नुभयो – “हामी पहिले यही बस्ती नाङ्गो डाँडामुनिको बस्ती भनेर चिनिन्थ्यौँ तर अहिले हामी हरियाली जङ्गलमुनिको बस्तीमा नामकरण भएका छौँ ।”

जिल्ला वन कार्यालय, काभ्रेपलाञ्चोकका वन अधिकृत प्रेम खनालले राष्ट्रिय वनको हैसियत बिग्रेको वनलाई सुधार गर्ने कार्यक्रम नै कबुलियती वनको परिभाषा भएको औँल्याउँदै विभिन्न समूहलाई कबुलियती वन आयआर्जनको दरिलो स्रोत बनेको दाबी गर्नुभयो ।

“यसको मुख्य उद्देश्य नै गरिब सुमदायको आर्थिक स्थिति सुधार्ने र गरिबी निवारणमा सहयोग पु¥याउने हो” – उहाँले भन्नुभयो । कबुलियती वन कार्यक्रमबाट काभ्रेपलाञ्चोकको बुढाखानी अम्रिसो, अलैँची र कफीका लागि प्रसिद्ध । मिल्चे गाविस कफी र अम्रिसोमा अग्रस्थानमा रहेकाले त्यहाँका कृषकले त्यसबाट लाभ लिन पाएका छन् ।

त्यस्तै डाँडागाउँ गाविसमा पशुपालन र अम्रिसो खेती तथा पाँचखाल नगरपालिकामा तरकारी तथा फलफूल खेती गरेर कबुलियती वनमार्फत कृषकले लाभ उठाइआएका छन् । जिल्लाका विभिन्न २२ गाविस र दुई नगरपालिकामा रहेको कबुलियती वन कार्यक्रममा ७७ प्रतिशत जनजाति, तीन प्रतिशत दलित र २० प्रतिशत अन्य जातिका रहेका छन् । विसं २०४९ सालदेखि काभ्रेपलाञ्चोकमा सुरु भएको कबुलियती वन कार्यक्रममा चार हजार ४२१ घरधुरी संलग्न रहेका छन् र उनीहरुले दुई हजार ६१५.७८ हेक्टर क्षेत्रफलको कबुलियती वनबाट मनग्य फाइदा लिएका छन् ।

“जमिन कम भएका गरिबीको रेखामुनि रहेका घरधुरीलाई प्रतिघरधुरी १० रोपनी जमिन पर्ने गरी राष्ट्रिय वनको हैसियत बिग्रेको वन क्षेत्र उपलब्ध गराउँछौँ र त्यसबाट नै व्यक्ति वा समूहले लाभ लिएको हुन्छ,” जिल्ला वन कार्यालय, धुलिखेलका सहायक वन अधिकृत केबी थापाले भन्नुभयो ।

उहाँले कबुलियती वनका लागि बर्सेनि झन्डै रु २० लाख बजेट आएको जानकारी दिँदै जिल्लामा कबुलियती वनको कार्यक्रम क्रमिक रुपमा बढ्दै गएको तर त्यस अनुपातमा बजेट अपुग भएको बताउनुभयो ।

लामो समयदेखि कबुलियती वन कार्यक्रममा संलग्न परिचालक लक्ष्मी वाइबाले कबुलियती वन कार्यक्रमले वनको संरक्षण हुनाका साथै कृषकले मौसमअनुसार फाइदा लिएको बताउनुभयो । यो कार्यक्रमबाट व्यक्ति वा समूहले घाँस, दाउरा सहज रुपमा पाउनुका साथै फलफूलको उत्पादनसमेत गरेर लाभ उठाइआएका छन् । वन पैदावरमा आधारित उद्योगलाई आवश्यक पर्ने कच्चापदार्थ उत्पादन गर्न, वृक्षरोपण गरी वनपैदावरको उत्पादन अभिवृद्धि गरी बिक्री–वितरण गर्न, वनको संरक्षण र विकास हुने गरी कृषि वन बाली सञ्चालन गर्न सरकारले राष्ट्रिय वनको कुनै भाग कबुलियती वनका रुपमा प्रदान गर्न सक्ने कानुनी प्रावधान रहेको छ ।