[प्रकाश धौलाकोटी
तेह्रथुम,
बाँदरले वर्षेनी दुःख दिइरहेको भन्दै जिल्लाका किसानले अन्यत्रै पुनर्वास गरिदिन माग गरेका छन् । वर्षेनी बाँदरले बालीनाली खाइदिएर समस्या बेहोर्दै आएका किसानले पुनर्वासको माग गरेका हुन् । बाँदरले दुःख दिएपछि समस्या लिएर जिल्ला प्रशासन कार्यालय पुग्ने किसानले अहिले गाउँगाउँमा पुगेका स्थानीय सरकारलाई बाँदरले निम्ल्याएका समस्या समाधान गर्न माग गरेका हुन् ।
तमोर तटीय क्षेत्रका गाउँ तथा ठूला जंगलका नजिकै रहेका बस्तीमा बाँदरले दुःख दिने गरेका छन् । छथर गाउँपालिकाका हमरजुङ, फाक्चामारा र पञ्चकन्याका किसानले आफूहरूलाई बाँदरले वर्षेनी दुःख दिइरहेको भन्दै अन्यत्रै पुनर्वास गरिदिन स्थानीय सरकारलाई माग गरेका छन् । यता लालीगुराँस नगरपालिकाका किसानले पनि बाँदरबाट निम्तिएका समस्या सुल्झाइदिन माग गरेका छन् ।
आठराई र फेदाप गाउँपालिकामा पनि बाँदरले सताएको भन्दै किसान गाउँपालिका पुगिरहेका छन् । म्याङलुङ नगरपालिकाका केही बस्तीमा पनि यो समस्या छ । आफूहरूले लगाएको कृषिबाली बाँदरले खाएर थन्क्याउन नदिएको, भगाउन जाँदा लडेर घाइते भएको र गाउँमा खाद्यान्न संकट हुने गरेको भन्दै पीडित किसानले आफूहरूलाई व्यवस्थापन गर्नुपर्ने माग अघि सारेका हुन् ।
यी गाउँमा बाँदरको आतंककै कारण वर्षेनी बसाइँ हिँड्नेहरुको संख्यासमेत उच्च छ । बाँदर आतंकले हैरान भएर गाउँ रित्तै बन्न थालेको छथर गाउँपालिका–२, हमरजुङका किसान भीमबहादुर थापाले बताउनुभयो । “बाली लगायो, पाक्नै पाउँदैन, नलगाए घरभित्रै पसेर पनि लगिदिन्छ,” उहाँले दुःखेसो पोख्नुभयो । बाँदरको आतंकले छथर गाउँपालिकाका हमरजुङ, पञ्चकन्या र फाक्चामाराका केही बस्ती रित्तिदै गएको उहाँले बताउनुभयो ।
“बाँदरले अन्न, तरकारी र फलफूल बाली पनि बाँकी राख्दैनन्, खेदाउन जाने महिला र केटाकेटीलाई घाइते बनाइ दिन्छन्,” उहाँले भन्नुभयो । बाँदरले बाली नाली खाएर गाउँमा भोकमरीको समस्या आउन थालेको उहाँले बताउनुभयो ।
“गाउँदेखि तल सबै जंगल छ, जंगल नजिकैका गाउँमा खेती लगाउने अवस्था छ, हुने खानेले जग्गा बाँझै छाडेर पनि बसाइँ उठे, नहुने गाउँ रुँगेर बस्या छौँ,” उहाँले भन्नुभयो । गाउँमा एकै पटकमा एक हजार बढीको हुल बाँदर पस्ने गर्छन् ।
बाँदरले वर्षेनी समस्या ल्याउने गरेकाले आफूहरुलाई सरकारले पुनर्वासको व्यवस्था गर्नुपर्ने स्थानीय भक्तबहादुर कार्कीले बताउनुभयो । “बाँदरलाई तर्साएर भगाउन हतियार प्रयोग गर्न पाइँदैन, लठ्ठीले खेदाए आफैँमाथि जाइलाग्छन्, उहाँ भन्नुहुन्छ” “कि बाँदर मार्नुप¥यो, कि हामीलाई अन्यत्रै लगेर बासको व्यवस्था गर्नुप¥यो ।”
बाँदरले घरभित्र राखेको अन्न र चामलसमेत लगेर खाइदिने गरेको उहाँले बताउनुभयो । यी गाउँका बासिन्दा गत वर्ष बाँदरबाट भएका समस्या सुनाउन सदरमुकाम आएका थिए । यही समस्या लिएर गाउँपालिका पनि धाउने गरेका छन् । बाँदरले किसानका हिउँदे, बर्खे दुवै बाली नष्ट गर्ने गरेको आठराई गाउँपालिका–४ का कमल प्रसाईले बताउनुभयो ।
“बाँदरले फलाएको अन्नबाली सबै खाइदिन्छ, खेदाउन गयो, एक्लै गए त आफैँलाई मार्ला भन्ने डर,” उहाँ भन्नुहुन्छ । बाँदरले समस्या दिइरहेका गाउँमा हरेक वर्ष बाली लगाएपछि बाँदर रुङ्ने मान्छे ढुक्कै बस्नुपर्छ ।
बाँदरको समस्या हल नभए गाउँ छाडेर बसाइँ सर्नुपर्ने अवस्था आएको स्थानीय बताउँछन् । “कि त खेतबारीमा कमाएर खाने वातावरण हुनुप¥यो, कि बाँदर धपाउनु प¥यो” हमरजुङका किसान थापा भन्नुहुन्छ, “नत्र हामीले बसाइँ सर्नुको विकल्प छैन ।”
बाँदरले बाली खाएर सताउने गरेका यहाँका गाउँमा जग्गा जमिनको कुनै मुल्य छैन । खेतीयोग्य जमिन वर्षौंदेखि बाँझै छन् । बाँदरले सताएपछि गाउँ छाडेर जाने गाउँमा भएको जमिन बाँझै छाडेर अन्यत्र बसाइँ सर्ने गरेका छन् ।
जंगलमा बस्ने, खाने बाँदरलगायत जंगली जनावर जंगलमा आहारा पाउन छाडेपछि गाउँ पस्न थालेका हुन् । बाँदरका लागि जंगलमा आहार नपाउने भएपछि गाउँ पस्न थालेको र समस्या निम्तिएको जिल्ला बन अधिकृत देवीचन्द्र पोखरेलले बताउनुभयो ।
केही बस्तीका किसानले बाँदरले सताउने गरेको समस्या लिएर आएका र समाधानका उपाय खोज्ने काम भइरहेको छथर गाउँपालिकाका अध्यक्ष सन्तवीर लिम्बूले बताउनुभयो ।
“गाउँपालिकाले बाँदरलाई पनि संरक्षण गर्दै स्थानीयवासीले पनि गाउँमै बस्ने वातावरण बनाउन पहल गर्छ,” उहाँले भन्नुभयोे । बाँदर पीडित बस्तीमा बाँदरले मन नपराउने प्रकृतिका बाली लगाएर त्यहाँको समस्या हल गर्न सकिने कतिपयको तर्क छ ।
यता लालीगुराँस नगरपालिकाले भने बाँदरपीडित किसानका समस्या सुल्झाउन नगर सभाबाट बजेट विनियोजन गरेको छ । नगर क्षेत्रका बाँदर पीडित किसानका समस्या समाधान गर्न नगरपालिकाले रु पाँच लाख विनियोजन गरेको नगर प्रमुख अर्जुन माबोहाङले बताउनुभयो ।
“बाँदरले किसान सताउँछ, त्यस्तो गुनासो पटक–पटक आइरहन्छ, त्यही समस्या समाधानका लागि सहज होस् भनेर बजेटको व्यवस्था गरिएको हो,” उहाँले भन्नुभयो । बाँदरपीडित किसानसँग परामर्श लिई बाँदरबाट निम्तिएका समस्या समाधानका लागि योजना निर्माण गरी काम गरिने उहाँको भनाइ छ । किसानले अन्य स्थानीय सरकारको पनि बाँदरबाट भइरहेको समस्या सुल्झाउन माग गरिरहेका छन् ।
बाली लगाउनुभन्दा अगावै किसान आएर बाँदरको समस्या हल गर्न माग गरेका फेदाप गाउँपालिकाकी उपाध्यक्ष गीता थापाले बताउनुभयो ।
