“घुस लिन्या र घुस दिन्या दुबै राष्ट्रका शत्रु हुन्” भन्ने भनाइ नेपालका एकीकरणकर्ता राजा पृथ्वीनारायण शाहले आफ्ना दीर्घकालीन राजकीय नीति र प्रशासनिक सिद्धान्तका रूपमा प्रख्यात “दिव्योपदेश” मा व्यक्त गरेका हुन्। यो भनाइले घुस (भ्रष्टाचार) लाई राष्ट्र निर्माण र विकासका लागि घातक मान्दै यसको उन्मूलन गर्नुपर्ने आवश्यकता औंल्याउँछ।
पृथ्वीनारायण शाहको यो भनाइको पृष्ठभूमि
पृथ्वीनारायण शाहले १८औं शताब्दीको मध्यतिर नेपाल एकीकरणको नेतृत्व गरेका थिए। यो समय नेपालको विभिन्न भागमा धेरै साना–साना राज्यहरू (बाइस÷चौबीस राज्यहरू) थिए, जसमा आपसी असमानता, अशान्ति, र बाह्य शक्तिको प्रभाव गहिरिंदै गएको थियो।
भ्रष्टाचार र घुसखोरी त्यतिबेला शासन व्यवस्था कमजोर बनाउने प्रमुख कारक बनेका थिए।
राज्यप्रति प्रतिबद्धता घट्नु
जब शासक वर्गले घुस लिने र दिने प्रवृत्ति अँगाल्छ, उनीहरूको प्राथमिकता व्यक्तिगत फाइदा बनिन्छ। यसले शासन कमजोर हुनुका साथै जनताको अधिकार कुण्ठित हुन्छ।
आन्तरिक विभाजन
भ्रष्टाचारले प्रशासनिक एकता भंग गराउन र बाह्य शक्तिहरूको प्रभावलाई निम्त्याउने जोखिम थियो। यसले नेपाल एकीकरणको सपनालाई खतरा पु¥याउन सक्थ्यो।
राष्ट्र निर्माणमा बाधा
पृथ्वीनारायण शाहले राष्ट्र निर्माणका लागि स्वच्छ प्रशासन र इमानदार नेतृत्व आवश्यक ठानेका थिए। भ्रष्टाचारलाई उनले राष्ट्र निर्माण र स्थायित्वका लागि ठूला बाधाको रूपमा देखे।
यस भनाइको महत्व
पृथ्वीनारायण शाहले आफ्नो दिव्योपदेशमार्फत भ्रष्टाचार र घुसखोरीको दुष्प्रभावबारे सचेत गराउँदै राष्ट्रसेवकहरूले घुस लिनु वा दिनु दुबैलाई अपराध मान्नुपर्छ भन्ने संदेश दिएका थिए। यसले केही महत्वपूर्ण पक्षहरूलाई इंगित गर्छः
राष्ट्रको दीर्घकालीन हितको रक्षा
राष्ट्रको प्रगति घुसखोरीबाट संभव छैन। शासक तथा जनप्रतिनिधिले इमानदारीपूर्वक काम गर्दा मात्रै देशको दीर्घकालीन हित सुरक्षित हुन्छ।
जनताप्रतिको उत्तरदायित्व
भ्रष्टाचारले जनताको हितभन्दा व्यक्तिगत लाभलाई प्राथमिकता दिन्छ। पृथ्वीनारायण शाहले शासक र प्रशासनिक वर्गको जिम्मेवारी जनताप्रति उत्तरदायी बनाउने कुरा प्राथमिकता दिए।
बाह्य हस्तक्षेप रोक्ने उपाय
त्यतिबेला बाह्य शक्तिहरू (जस्तै, ब्रिटिश साम्राज्य) नेपालका राज्यहरूलाई कमजोर पारेर आफ्नो प्रभुत्व जमाउन खोजिरहेका थिए। घुसखोरीजस्तो कमजोरीले यस्तो हस्तक्षेपलाई सहज बनाउँथ्यो।
समकालीन सन्दर्भमा महत्व
पृथ्वीनारायण शाहको यो भनाइ आज पनि उत्तिकै सान्दर्भिक छ। भ्रष्टाचारले राज्यको शासन प्रणालीलाई कमजोर बनाउने, आर्थिक प्रगतिमा बाधा पु¥याउने, र सामाजिक न्यायको संरचनालाई कमजोर पार्ने काम गर्छ। आधुनिक सन्दर्भमा, यो भनाइ सार्वजनिक सेवा र नेतृत्वमा इमानदारी र पारदर्शिताको अनिवार्यता झल्काउँछ।
“घुस लिन्या र घुस दिन्या दुबै राष्ट्रका शत्रु हुन्” भन्ने भनाइ पृथ्वीनारायण शाहले सुशासन, भ्रष्टाचारमुक्त शासन, र स्वच्छ प्रशासनिक प्रणालीको महत्वलाई जनाउन भनेका हुन्। उनले यो नीति केवल आफ्नो समयका लागि मात्र नभई भावी पुस्ताका लागि पनि उपयोगी हुने गरी दिएको देखिन्छ। यो संदेश आजको नेपालमा अझै महत्वपूर्ण छ, जहाँ भ्रष्टाचारसम्बन्धी समस्या राष्ट्र विकासको मुख्य चुनौतीका रूपमा उभिएको छ।
