प्रतिकात्मक तस्वीर ।
झापाको कनकाई र शिवसताक्षी नगर पालिका क्षेत्रमा पर्ने धार्मिक, सांस्कृतिक र सामाजिक महत्त्व बोकेको कनकाई माई धार्मिक मेला जुवा र जुवाजन्य खेलहरूको अखडामा परिणत हुँदा यसको वास्तविक उद्देश्य र महत्त्वमा गम्भीर प्रश्न उठेको छ। माघे सङ्क्रान्तिको अवसरमा आयोजित यो मेलाले विगतका वर्षहरूको परम्परालाई निरन्तरता दिएको भए पनि मेलामा अवैध गतिविधिहरूले प्रमुख स्थान पाउनुले यसले नयाँ प्रकारका अपराधहरूको सिर्जना गर्ने संकेत गरेको छ।
कनकाई नदीको पूर्व कोटीहोम र पश्चिम माइधारमा तीन दिनदेखि लागिरहेको यस मेलामा जुवा खेल र डाइस, सिक्सर जस्ता अवैध गतिविधि खुलेआम भइरहेको पाइएको छ। यो जुवा गतिविधि केवल व्यक्तिगत मनोरञ्जनमा सीमित नरही, मेलाका आयोजक समितिहरूले नै यसलाई आम्दानीको प्रमुख स्रोतका रूपमा प्रयोग गरेको प्रहरी रिपोर्टले देखाएको छ।
धार्मिक मेलाको नाममा जुवाजन्य खेल सञ्चालन भएपछि प्रहरी प्रशासनले राति छापा मारेर यी गतिविधि बन्द गराएको छ। दमक इलाका प्रहरी कार्यालयका डीएसपी निशान थापा मगरका अनुसार मेलाको नाममा यस किसिमका अवैध गतिविधि गर्न नपाइने जानकारी दिइएको छ। यद्यपि, आयोजकहरूले जुवा र जुवाजन्य खेल बिना मेला सफल नहुने तर्क गरेका छन्।
शिवसताक्षी–१० माइधारमा वडा कार्यालयकै आयोजनामा भएको मेलाका लागि वडाध्यक्ष हर्कबहादुर सिगुको भूमिका विवादास्पद बनेको छ। वडाध्यक्ष जुवा खेलाउन पाउनुपर्ने पक्षमा रहेको जनाइएको छ, जसले प्रशासन र स्थानीय जनताको विचलनलाई झन् बल दिएको छ।
अपराधको बढ्दो जोखिम
धार्मिक मेलामा यस्ता अवैध गतिविधिले केवल यसको महत्त्वलाई घटाउने मात्र नभई आगामी दिनमा ठगी, लुटपाट, हिंसा र आपराधिक गिरोहहरूको सक्रियतालाई निम्त्याउने संकेत गरेका छन्। धर्म र आस्थामा आधारित मेला विकृत क्रियाकलापको केन्द्र बन्दै गर्दा यसको सकारात्मक प्रभाव कमजोर भएको छ।
धार्मिक मेलाको संरक्षण र सुधार आवश्यक
कनकाई माई धार्मिक मेलाको वास्तविक उद्देश्य धार्मिक आस्था, सांस्कृतिक महत्व र सामुदायिक एकता हो। यसलाई गलत क्रियाकलापबाट जोगाउन र यसको धार्मिक महत्त्वलाई संरक्षण गर्न तत्काल प्रभावकारी कदम चाल्न आवश्यक छ। स्थानीय प्रशासन, प्रहरी र समुदायको संयुक्त प्रयासले मात्रै यस मेला पुनः धार्मिक र सांस्कृतिक गर्वको प्रतीक बन्न सक्छ।
यस किसिमको विकृति रोक्न कडा कानूनी व्यवस्थाको कार्यान्वयन, स्थानीय नेतृत्वको जिम्मेवारी र सचेत नागरिक सहभागिताले मात्र माघे सङ्क्रान्ति जस्ता पवित्र पर्वहरूको वास्तविक उद्देश्यलाई जीवन्त राख्न सकिन्छ।
सुरुंगा प्रहरीको निष्क्रियतापछि दमक प्रहरीले हिजो राति जुवा र जुवाजन्य खेलहरू बन्द गराएको भए पनि आज यी गतिविधिहरू पुनः सक्रिय हुन सक्ने सम्भावना रहन्छ। आयोजक समितिहरू र स्थानीय व्यक्तिहरूले जुवालाई आम्दानीको स्रोतका रूपमा देखिरहेका कारण, यी गतिविधि रोक्न थप चुनौती आउन सक्छ।
के हुन सक्छ?
जुवा पुनः सञ्चालनको सम्भावनाः आयोजक र सहभागीहरूले प्रहरीको हस्तक्षेपलाई अस्थायी रूपमा मात्रै लिने सम्भावना छ। यदि स्थानीय प्रशासनले कडा निगरानी नगर्ने हो भने, जुवा र जुवाजन्य खेल फेरि सञ्चालनमा आउन सक्छ।
प्रहरीको सक्रियताः दमक प्रहरीले आज पनि ती स्थानहरूमा निगरानी बढाउन सक्छ। विशेषगरी, जुवाजन्य गतिविधिहरू रोक्न र मेलाको वैधानिकतामा ध्यान दिनको लागि थप कार्ययोजना ल्याउन सकिन्छ।
स्थानीय दबाब र अवरोधः जुवा खेल्न अनुमति दिनुपर्छ भन्ने मानसिकता भएको स्थानीय समूहले प्रहरी कार्यमा अवरोध पु¥याउन सक्ने सम्भावना पनि रहन्छ।
अपराधका अन्य रूपको जोखिमः यदि जुवालाई निरन्तरता दिइयो भने, ठगी, झगडा, र हिंसा जस्ता अपराध पनि बढ्न सक्छ।
आजका लागि सम्भावित उपायहरू
स्थानीय प्रशासन र प्रहरीको संयुक्त टोलीको गठनः मेलास्थलमा निगरानी गर्न संयुक्त टोली खटाइनु पर्छ।
जनचेतना कार्यक्रमः स्थानीय समुदायलाई जुवाको नकारात्मक प्रभावबारे सचेत पार्न पहल गर्न आवश्यक छ।
कानूनी कारबाहीः जुवाजन्य खेलहरू सञ्चालन गर्ने आयोजकहरूलाई कारबाही गरेर अनुकरणीय उदाहरण प्रस्तुत गर्नुपर्छ। यदि आज पनि यस्ता अवैध गतिविधिहरूलाई समयमै नियन्त्रण गरिएन भने मेलाको वास्तविक उद्देश्य झन् ओझेलमा पर्ने र अपराधले अझ ठूलो रूप लिन सक्ने खतरा छ। स्थानीय प्रशासन, प्रहरी र समुदायको सचेतताले मात्रै यसलाई रोक्न सकिन्छ।
नेपालमा जुवा खेलाउन वा खेलाउन कानूनअनुसार अवैध मानिन्छ। जुवा सम्बन्धी कानूनी प्रावधानहरू मुख्य रूपमा नेपालको फौजदारी संहिता, २०७४ ( (Penal Code, 2017) र अन्य सम्बन्धित ऐन/कानूनहरूमा उल्लेख छन्। जुवाजन्य खेल खेलाउने वा खेल्ने व्यक्तिहरूलाई यसमा आधारित कानूनी सजाय तोकिएको छ।
जुवाजन्य खेल सम्बन्धी कानूनी व्यवस्था
नेपालको फौजदारी संहिता, २०७४ (धारा १२५ र १२६) : जुवा खेल्ने वा खेलाउन निषेधः सार्वजनिक स्थान वा घरमा जुवा खेल्ने, खेलाउने वा यस्तो कार्यमा संलग्न हुन निषेध गरिएको छ।
सजायः
पहिलो पटक पक्राउ परेमा तीन महिनासम्म कैद वा पाँच हजार रुपैयाँसम्म जरिवाना, वा दुबै सजाय हुन सक्छ। दोहो¥याएर दोषी पाइएमा सजाय अझ कडा हुन्छ।
