डा. अर्जुन कार्की
पूर्व उपकुलपति, पाटन स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान
विकसित मुलुकको चिकित्सा शिक्षामा अयोग्य मानिसलाई पास गराउनु भनेको आफ्नै अयोग्यता हो । कुनै उपाधि लिएबापत विद्यार्थीसँग ज्ञान, सीप, विश्लेषण क्षमता हुनैपर्छ । अनुशासन र मर्यादाकै कारण उनीहरुको गुणस्तर अब्बल छ । तर, हाम्रोमा स्वार्थका लागि चलखेल गर्ने परिपाटी झाँगिँदै गयो ।
नाफामुखी चरित्रका कारण स्वास्थ्यजस्तो संवेदनशील विधाको गुणस्तरमा ह्रास ल्याउने जोखिमत छँदैछ । व्यक्तिगत स्वार्थका लागि संस्थागत रुपमा राज्यसंयन्त्रको दुरुपयोग हुन्छ भने त्यो भन्दा बढी बेइमानी केही हुन सक्दैन । यस्तो प्रवृत्तिले समाजलाई अराजक बनाउन मद्दत गर्छ । जे गरे पनि हुने रहेछ भन्ने मानसिकता बढ्छ ।
उदाहरणका लागि, कुनै बिरामीलाई ‘एपेन्डिसाइड’ भएर अपरेसन थिएटरमा लगियो । ऊ बेहोस छ, आफन्तभित्र जान पाउँदैन । कुनै डाक्टरले मिर्गाैला झिकेर बेचिदिए के गर्ने ? अरुले देखेका छैनन् भनेर जे पनि गर्न हुन्छ भन्ने मानसिकता विकास भए समाजमा को सुरक्षित हुन्छ ? जिम्मेवारी लिएपछि इमान्दारीका साथ पूरा गर्नुपर्छ भन्ने संस्कार आत्मसात गर्न सकिएन भने आखिरमा हामी र हाम्रो समाजलाई नै धोका हुन्छ ।
मेडिकल क्षेत्रका विकृति हटाउन चाहने हो भने विद्यार्थी भर्नादेखि नै प्रक्रिया सुधार गर्नुपर्छ । १२ कक्षा पास गर्नेहरु १७ वर्षको हाराहारीमा हुन्छन् । त्यति कलिलो उमेरमा चिकित्सा शिक्षाका विषयवस्तु कत्तिको ग्रहण होला ? उनीहरुको ग्रहण गर्नसक्ने क्षमतामा नजरअन्दाज गरिएको होइन । तर, मानवीय मूल्य र मान्यताका संवेदना कत्तिको ग्रहण गर्न सक्छ, त्यसबारे पनि हेर्नुपर्छ ।
मानिसको जीवन विज्ञानको कुरा मात्रै होइन । यसमा कलाको पक्ष पनि त्यत्तिकै गम्भीरतापूर्वक जोडिएको हुन्छ । मानिसलाई बचाउन र जीवन प्रक्रिया अघि बढाउन कुन अंगले कसरी काम गर्छ ? मानिस किन बिरामी हुन्छन् ? कसरी त्यो थाहा पाउने ? यसबारे हेर्ने अनेक दृष्टिकोण छन् । जैविकबाहेकका आध्यात्मिक पक्ष पनि होलान् । व्यक्तिले आफ्नो उपचारमा चयन गर्न पाउने पद्धतिको विकल्प पनि रहला । यो संवेदनशील पक्ष पनि एउटा चिकित्सकले बुझ्नु जरुरी छ ।
अर्कोतर्फ, मानवीय पक्ष र संवेदना बुझाउन सक्ने नसक्ने किशोरलाई मेडिकल शिक्षा दिन पठाइन्छ । बाबुआमाले टन्न पैसा भरेको छ । जीवनको धरातल उसले बुझेकै छैन । भोलि उसले बिरामीलाई कस्तो सेवा देला ? कस्तो व्यक्तिलाई मेडिकल शिक्षाका लागि अनुमति दिने ? हामीले गम्भीर रुपमा सोच्नैपर्छ । चिकित्सा पेसा संवेदनशील हो भने संवेदनशील मानिसलाई नै यो पेसामा ल्याउनुप¥यो । संवेदनशील मानिसलाई पेसामा नल्याएपछि भोलि डाक्टरले कुरा बुझेन, राम्रो उपचार गरेन भनेर मात्रै पुग्दैन । समस्याको जडसम्म पुग्न सक्नुपर्छ ।
सिकाइको पक्ष हेरौँ, विद्यार्थीले सिक्ने क्रममा उसलाई एक्लैले सिकेको जस्तो लाग्न सक्छ । तर, बिरामी त सयौँ मेडिकल विद्यार्थीको सामना गर्दा–गर्दा वाक्क भइसकेको हुन्छ । मलाई पढाउने प्राध्यापकको पनि प्राध्यापकले विद्यार्थी डाक्टरको कोलाहलबाट दिक्क भएर बसेको बिरामीको हात मुसार्थे रे ।
‘मेरो विद्यार्थीले हजुरलाई निकै दुःख दियो होला । त्यसका लागि म दुःखी छु,’ भनेर सहानुभूति दिन्थे रे । उनले बिरामीको पीडा र भावना बुझ्थे । यस्तो संवेदना बुझ्न नसक्दा नै बिरामी र आफन्तको आक्रोशको तारो चिकित्सकहरु हुने गर्छन् । विद्यार्थीले बिरामीबाट सिक्छ । सिक्ने क्रममा बिरामीमाथि ठूलो यातना हुन्छ । बिरामीमाथि थप पीडा र यातनाबाट मात्रै सिकारु चिकित्सकले केही ज्ञान लिने हो ।
सामाजिक उत्तरदायित्व महत्वपूर्ण पाटो हो । कुनै व्यक्तिलाई चिकित्सक बनाउन समाजले ठूलो योगदान गरेको हुन्छ । सरकारी स्वास्थ्य निकायमा राज्यको कोष, बिरामीको शुल्कलगायतबाट चिकित्सक उत्पादन हुन्छन् । जनताको तिरोले डाक्टर बन्छन् । बिरामीको पीडा र दर्दमा थप सास्ती दिएर नै विद्यार्थीले आफ्नो प्राज्ञिक ज्ञान आर्जन गर्छ ।
एउटा बिरामी ‘एपेन्डिसाइटिस’ भएर आएको छ । वरपरबाट १० जना विद्यार्थी चिकित्सकले पढ्ने क्रममा बिरामीलाई छाम्दा, बुझ्दा अझै पीडा र सास्ती हुन्छ । यो यातनाको मूल्य हुदैन ? यो जान्दाजान्दै पनि हामी बिरामीबाटै किन सिकाउँछौ भने भावी पुस्ताले सिक्ने सीप र ज्ञानले कैयौँको ज्यान बचाउँछ । नेपालमा मात्रै होइन, विश्वव्यापी पद्धति नै यही हो ।
हाम्रो शैक्षिक प्रणालीले ‘बिरामीलाई यातना दिएर ज्ञान सिक, सिपालु बन र तिनैलाई बेवास्ता गरेर आफ्नो सपना पूरा गर’ भन्ने प्रवृत्ति विकास गरेको छ । सिपालु हुने क्रममा ‘जो मरे पनि मरोस्, दुःख भए पनि होस्’ भन्ने प्रवृत्ति विकास भयो । जुन बिरामीले सिपालु हुन सिकायो, त्यसप्रति हामीले जिम्मेवारी लिनुनपर्ने ? यस्ता सामाजिक दायित्वप्रति त्यति संवेदनशील हुन सकेका छैनौँ ।
सम्पन्न परिवारका विद्यार्थीले ५० लाख तिरेर पढ्यो । तर, त्यो रकम कलेज सञ्चालकको पोल्टामा गयो । बिरामी भर्ना भएका छन्, उपचारबापत थप शुल्क तिरेका छन् । ऐयामाथि ऐया थपेर बिरामीले विद्यार्थीलाई सिक्ने अवसर दिएकोमा बिरामीप्रति अनुग्रहित हुनुपर्ने होइन र ?
माथेमा प्रतिवेदनमा स्पष्ट भनिएको छ, ‘तिमीलाई सेवा गर्ने मन छ भने यो पेसामा आऊ, पैसा कमाउन मात्रै हो भने नआऊ ।’ क्षमता र मिहिनेतअनुसार पैसा त कमाउलान् । तर, पैसालाई मात्रै प्राथमिकता दिएर चिकित्सा पेसामा हाम फाल्नु उचित होइन । नाफामूलक संस्थाले यो सबै विचार गर्दैन । मात्रै उसलाई ‘गाँठ’को चिन्ता हुन्छ । सेवाभाव छाडेर विशुद्ध नाफामात्रै सोचेर सञ्चालन हुने स्वास्थ्य निकायलाई छाडा छाड्ने हो भने हिजो, आज र भोलि हाम्रो समायमा देखिएको विकृति अझै बढेर जाने खतरा रहन्छ ।
