हिन्दु धर्ममा राधा र कृष्णको प्रेम सम्बन्धले अत्यन्तै गहिरो आध्यात्मिक अर्थ राख्दछ। उनीहरूको प्रेम न केवल शारीरिक वा सांसारिक प्रेम हो, यो एक उच्चतम् आध्यात्मिक प्रेमको रूप हो, जसले संसारलाई प्रेम र भक्ति मार्गमा अगाडि बढ्नका लागि प्रेरित गर्दछ। यस लेखमा हामी एक विशेष उद्धरण “रुक्मिणीले कृष्णलाई पाइन राधा कृष्ण मै बिलाई” को गहिरो अर्थ र यसका धार्मिक र भक्ति सम्बन्धी तत्त्वहरूलाई विश्लेषण गर्नेछौ।
१,रुक्मिणी र कृष्णको प्रेम रुक्मिणी कृष्णकी प्रमुख पत्नी थिइन्। उनी एक अत्यन्त भद्र र समर्पित नारी थिइन्, जसले कृष्णसँग विवाह गर्ने इच्छा राखेर विभिन्न परिश्रम र उपायहरू अपनाइन्। रुक्मिणीले कृष्णलाई प्राप्त गर्नका लागि हरसम्भव प्रयास गरेकी थिइन्, र कृष्णले उनलाई आफ्नो जीवनसाथीको रूपमा स्वीकार गरे। यद्यपि रुक्मिणी र कृष्णको प्रेमको सम्बन्ध निकै महत्वपूर्ण र पूरक छ, यो प्रेम विशेष रूपले सांसारिक र पारिवारिक दृष्टिकोणबाट प्रस्तुत गरिएको छ।
रुक्मिणी र कृष्णको विवाह एक ऐतिहासिक घटनाको रूपमा प्रस्तुत गरिएको छ, जहाँ रुक्मिणीको प्रेम र कृष्णको प्रति विश्वास ठूलो महत्व राख्दछ। रुक्मिणीले कृष्णसँग सम्बन्ध गाँस्न र उनलाई प्राप्त गर्नका लागि धर्म, भक्ति र निष्ठा पूर्ण यात्रा गरेकी थिइन्। तर यस सन्दर्भमा हामी जब ‘रुक्मिणीले कृष्णलाई पाइन्’ भन्ने कुरा सुनिन्छ, यसले हामीलाई रुक्मिणीको भक्ति र प्रेमका कर्तव्यपूर्वक र दैवीय पक्षको स्मरण गराउँछ।
२,राधा र कृष्णको प्रेमको परिप्रेक्ष्य
अब हामी राधा र कृष्णको प्रेमको कथा सँगै यस उद्धरणको वास्तविक गहिराइलाई बुझ्न प्रयास गरौँ। राधा, कृष्णकी प्रमुख भक्त र प्रेमिका हुन्, जसको प्रेम कुनै पनि सांसारिक प्रेमभन्दा धेरै उच्चतम् र शुद्ध मानिन्छ। राधा र कृष्णको प्रेममा केवल आत्मसमर्पण र निष्ठा मात्र छैन, उनीहरूको सम्बन्धमा एक अपार दिव्य प्रेमको गहिराइ रहेको छ, । जुन केवल भगवानसँगको सम्बन्धको लागि योग्य मानिन्छ।
राधा कृष्णको प्रेम सन्देश दिन्छ कि आध्यात्मिक प्रेम र भक्ति सांसारिक प्रेमभन्दा धेरै महत्वपूर्ण र शुद्ध हुन्छ । यस अर्थमा, राधाको प्रेमले शुद्धता, निष्ठा र पूर्ण समर्पणको आदर्श प्रस्तुत गर्छ। यस सन्दर्भमा “राधा कृष्ण मै बिलाई” भन्नाले राधाको प्रेम कृष्णको सर्वोच्च दिव्य प्रेमको प्रतीक बनाउँछ । राधाले कृषकसँगको प्रेममा जो पूर्ण समर्पण र निष्ठा देखाइन्, त्यसको फलस्वरूप कृष्णले राधालाई केवल एक भक्तिका रूपमा मात्र होइन, अपितु आत्मा र परमात्माको एकरूपता देखेर स्वीकार गरे।
३, राधा र कृष्णको प्रेममा भक्ति मार्गको उच्चतम् रूप
राधा र कृष्णको सम्बन्धलाई भक्ति मार्गका दृष्टिले हेर्दा, यो भक्तिको सर्वोच्च रूपको प्रतीक हो। राधाको कृष्णप्रति अडिग भक्ति र प्रेमले भक्ति मार्गका अनुयायीहरूलाई सन्देश दिन्छ कि केवल शारीरिक प्रेम वा सांसारिक आकर्षण मात्र पर्याप्त छैन, साँचो प्रेम भनेको परमात्मासँगको एकता र आत्मसमर्पणमा आधारित हुन्छ। यस सन्दर्भमा राधा कृष्णको प्रेम जीवनको सर्वोत्तम उद्देश्यको खोजीको प्रतीक हो, जसले जीवनका सबै व्यर्थ र अस्थायी इच्छा र आकांक्षाहरूलाई पार गर्दै एक शुद्ध आध्यात्मिक मार्गमा मार्गदर्शन गर्दछ।
राधा र कृष्णको प्रेमको गहिराइमा छिपेको उद्देश्य भनेको आत्मा र परमात्माको बीचको सम्बन्धलाई बुझ्नु र त्यसलाई स्वीकार गर्नु हो। राधा, कृष्णको प्रेममा पूर्ण समर्पण गर्नका लागि सांसारिक कुनै पनि बाधालाई नकार्छिन्। यस कारण, राधा कृष्णको प्रेम केवल भौतिक प्रेमको रूपमा होइन, अपितु आत्मिक प्रेमको सर्वोच्च रूप हो। राधा कृष्णको प्रेम एक आदर्श भक्तिको आदर्श बनिसकेको छ, जसमा भक्तको प्रमुख उद्देश्य कृष्णप्रति समर्पण र निष्ठा हो।
पंक्ति रुक्मिणी र राधाको कृष्णप्रति भक्ति र प्रेमको भिन्नता र विशेषताको संकेत हो। रुक्मिणी कृष्णसँग विवाह गर्न सफल भइन्, तर राधाको प्रेमले हामीलाई बताउँछ कि कृष्णप्रति साँचो प्रेम भनेको केवल एक भक्तिपथ हो, जसमा भक्तले पूर्ण रूपमा आत्मसमर्पण गर्छ र केवल कृष्णको प्रति निष्ठा राख्छ।
राधा कृष्णको प्रेम एक दिव्य प्रेमको उदाहरण हो, जसले हामीलाई सिकाउँछ कि प्रेम र भक्ति केवल शारीरिक प्रेमको सीमा पार गर्छ। यो एक गहिरो आध्यात्मिक समझ हो जसले ब्रह्माण्डका सर्वश्रेष्ठ प्रेमी कृष्णको साथ आत्मा र परमात्माको एकता स्थापित गर्नका लागि प्रेरणा दिन्छ।
यस लेखले राधा कृष्णको प्रेमको महानता र यसको भक्ति मार्गको महत्त्वलाई स्पष्ट गर्छ र प्रत्येक भक्तलाई आन्तरिक प्रेम र भक्ति मार्गमा अघि बढ्नको लागि प्रेरित गर्दछ।
आजको समयमा प्रेमको देखावट निकै बदलिएको छ, विशेष गरी सामाजिक, सांस्कृतिक र प्रविधिको प्रभावले। पारंपरिक प्रेमको अर्थ भनेको भावनात्मक समर्पण र गहिरो सम्बन्ध थियो, जबकि आधुनिक प्रेममा विभिन्न प्रकारका अनुभवहरू देखिन्छन्।
ज्योतिष पं. खगेन्द्र निरौला र एआईको सहयोगमा ।
