बिर्तामोड । झापाको बाह्रदशी गाउँपालिका ६ श्री गौरीशंकर शिवालय गायत्रीस्वरुपाश्रम कञ्चनगढ धाम (सुधुकुटी) मा ३४ औं धार्मिक अनुष्ठान आयोजना हुने भएको छ ।
मंसिर ८ गते देखि १६ गते सम्म आयोजना हुने श्रीमद्देवीभागवत महापुराण धनधान्याचल विराट ज्ञान महायज्ञको सम्पूर्ण तयारी पुरा भएको आज (मंगलबार) धाम परिसरमा अयोजना गरिएको पत्रकार भेटघाट कार्यक्रममा बताइएको छ ।
पुज्य ईश्वरकृष्ण महाराजजीको सानिध्यता र आचार्य सन्तोष रामानुज जी को प्रमुख वाचनमा आयोजना हुने महापुराण का लागि ५ लाख५० हजार रुपैयाँ खर्च अनुमान गरिएको आयोजक समितिले जनाएको छ ।
८ गते विहान १० बजे शोभायात्रा आयोजना पस्चात कोशी प्रदेश मुख्य मन्त्री हिक्मत कार्कीले महायज्ञको समुदघाटन गर्ने कार्यक्रम तय भएको आयोजक संस्था श्री गौरीशंकर शिवालय गायत्रीस्वरुपाश्रम संरक्षण समितिका अध्यक्ष ज्ञानु सुवेदीले जानकारी दिए ।

१०८ शिवलिङ्ग सहिदको दिव्य शिवालय निर्माण कार्य सम्पन्न गर्न, राष्ट्रिय तथा अन्तराष्ट्रिय क्षेत्रमा कञ्चनगढधामलाई धार्मिक तथा पर्यटकीय क्षेत्रको रुपमा विकास गर्न, धर्म, संस्कार तथा संस्कृती, गुरुकुलको संरषण तथा प्रवद्र्धन, व्यवस्थित गौशाला निर्माण गर्ने उदेश्यले महायज्ञ आयोजना गर्न लागिएको महायज्ञ आयोजना संस्योजक सुवेदीले बताए ।

महायज्ञ सञ्चालन समितिका संयोजक वेदमणी दाहालको अध्यक्षतामा आयोजित पत्रकार भेटघाट कार्यक्रममा कोशी प्रदेश सांसद छवि चुडालको प्रमुख आतिथ्य रहेको थियो । कार्यक्रमको सञ्चालन आयोजक संस्थाका सचिव दीपेश खरेलले गरेका थिए ।

धाम समितिले पेगोडा शैलीको मन्दिर निर्माणको लागि दाता संकल्पकर्ता बनाउने कार्यलाई तिब्रता दिएको छ । हाल सम्म १ सय भन्दा धेरै व्यक्तिले दान रकम सहयोग गर्ने संकल्प गरिसकेका छन् ।
संकल्पकर्ता बन्नको लागि १ लाख ११ हजार १११ रुपैया रकम तोकिएको छ ।

बाह्रदशी साधुकुटी कञ्चनगढ नेपालमा रहेका ऐतिहासिक, सांस्कृतिक र पौराणिक स्थलहरूमध्ये एक हो । यो स्थान पूर्वी नेपालको झापा जिल्लामा पर्दछ । बाह्रदशी गाउँपालिका क्षेत्रभित्र पर्ने यो स्थलसँग सम्बन्धित पौराणिक कथन र ऐतिहासिक तथ्यहरूले यसलाई थप रोचक बनाएका छन्।

बाह्रदशी साधुकुटी र कञ्चनगढलाई भगवान् शिव र साधु–सन्तहरूको तपस्यासँग जोडिएको मानिन्छ। पौराणिक कथनअनुसार, प्राचीन समयमा एक साधुले यस स्थानलाई आफ्नो तपस्या स्थल बनाएका थिए। उक्त साधुले गहिरो तपस्या गरी देवताहरूको कृपा प्राप्त गरेपछि यो ठाउँलाई धार्मिक र आध्यात्मिक ऊर्जा प्रदान गरेको विश्वास गरिन्छ।

यो स्थलमा १२ वटा अलग–अलग साधुहरूले समय–समयमा तपस्या गरेको कथन छ, जसले गर्दा यस स्थानको नाम “बाह्रदशी“ रहन गएको हो। कञ्चनगढ भनेको सोही क्षेत्रको उचाइ भएको एक विशेष थलो हो, जसलाई साधुहरूले आफ्नो ध्यानस्थलको रूपमा प्रयोग गर्थे।

यो स्थानलाई ऐतिहासिक रूपमा पनि महत्वपूर्ण मानिन्छ। प्राचीन समयमा स्थानीय राजाहरूले धार्मिक तथा सांस्कृतिक गतिविधिहरूको संरक्षण गर्न यो क्षेत्रलाई विशेष स्थान दिएका थिए। साधुकुटीको नजिकै कञ्चनगढ रहेको हुँदा यो क्षेत्रलाई एउटा पवित्र तीर्थस्थलका रूपमा हेरिन्छ।

हाल बाह्रदशी साधुकुटी र कञ्चनगढ धार्मिक पर्यटकहरूको गन्तव्य बनेको छ। यहाँ वार्षिक रूपमा मेला, पूजा–पाठ र विभिन्न धार्मिक अनुष्ठानहरू आयोजना गरिन्छ। यसले स्थानीय समुदायलाई धार्मिक चेतना जगाउने र पर्यटनको विकासमा टेवा पु¥याउने काम गरिरहेको छ।

साधुकुटी मौजाको सन्दर्भमा स्थानीय ऐतिहासिक र सांस्कृतिक दस्तावेज तथा मौखिक परम्पराहरूले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छन्। साधुकुटी क्षेत्रको प्राचीनकालीन व्यवस्थापन र प्रशासनिक संरचनामा यसको सम्बन्ध “मौजा“ नामले परिचित रहेको पाइन्छ। मौजा भन्नाले प्राचीन समयमा भू–भाग व्यवस्थापन र राजस्व सङ्कलनको लागि प्रयोग गरिने स्थानीय प्रशासनिक एकाई हो।

साधुकुटीको भू–भाग कुनै बेला मौजाको रूपमा परिचित थियो। प्राचीन नेपालमा, विशेष गरी तराई क्षेत्रमा, मौजा प्रणाली एक प्रभावकारी प्रशासनिक इकाईको रूपमा विकास भएको थियो। यो प्रणालीमा स्थानीय समुदायहरूले जमिनको उपयोग, कृषिको व्यवस्थापन, र राजस्व सङ्कलनका लागि जिम्मेवारी लिने गर्दथे।

साधुकुटी मौजा धार्मिक रूपमा पनि महत्त्वपूर्ण थियो, जसका कारण यस क्षेत्रलाई धार्मिक साधनास्थल र प्रशासनिक केन्द्रका रूपमा हेर्ने गरिन्थ्यो। यहाँका साधु–सन्तहरूको प्रभावले स्थानीय जनजीवन र प्रशासनमा नै धार्मिक संस्कार मिसिएको देखिन्छ।

साधुकुटी मौजा क्षेत्र सम्भवतः कृषिका लागि उर्वर भूमि भएकोले त्यहाँबाट सङ्कलन गरिने अन्नपात वा अन्य उत्पादनहरू राजस्वका रूपमा संकलन गरिन्थ्यो। यो प्रणाली खासगरी स्थानीय राजा, जमिनदार, वा मुखियाहरूको निगरानीमा चल्ने गर्थ्यो। मौजाको रूपमा साधुकुटीले सामाजिक–धार्मिक गतिविधिलाई प्रोत्साहन गर्दै राज्यलाई आर्थिक सहयोग पु¥याउने भूमिका खेलेको हुन सक्छ।

साधुकुटी मौजाको धार्मिक महत्त्वलाई नजरअन्दाज गर्न सकिँदैन। स्थानीय कथनहरूअनुसार, मौजाको आयको केही भाग साधु–सन्तहरूको सेवामा प्रयोग गरिन्थ्यो। यसले साधुहरूलाई तपस्या र ध्यानमा लाग्न प्रोत्साहन मिल्थ्यो, जसले गर्दा यो स्थान धार्मिक आकर्षणको केन्द्र बन्यो।

हाल साधुकुटी मौजाको ऐतिहासिक प्रमाणहरू विस्तृत रूपमा कागजी दस्तावेजहरूमा भेटिन कठिन भए पनि स्थानीय कथाहरू, नामावली, र संस्कृतिहरूमा यसको झल्को पाइन्छ। यो भू–भाग आज पनि धार्मिक र सांस्कृतिक रूपमा सक्रिय छ, जसले यस क्षेत्रको मौलिक पहिचानलाई जीवित राखेको छ।

कञ्चनगढ धारा झापा जिल्लामा अवस्थित एक ऐतिहासिक र प्राकृतिक स्रोत हो, जसले यस क्षेत्रको धार्मिक, सांस्कृतिक, र पर्यावरणीय महत्त्वलाई उजागर गर्छ। धारा शब्दले स्वाभाविक रूपमा बग्ने पानीको स्रोतलाई जनाउँछ, र कञ्चनगढ धाराको सन्दर्भमा यसले पुरातनकालदेखि स्थानीय जीवनमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको देखिन्छ।

शैलेश राजा र उनकी छोरी कञ्चनको कथा एक रोचक लोककथा हो, जसले धार्मिक, सांस्कृतिक र ऐतिहासिक महत्त्वलाई उजागर गर्छ। यो कथा नेपालका विभिन्न स्थानमा प्रचलित छ, विशेष गरी झापा जिल्लाको कञ्चनगढ क्षेत्रसँग जोडिएको छ। कञ्चनगढको नाम पनि यस कथासँग सम्बन्धित मानिन्छ।

शैलेश राजा एक शक्तिशाली र न्यायप्रेमी शासक थिए, जसले आफ्नो राज्यलाई शान्ति, समृद्धि, र धार्मिक आस्थाको केन्द्र बनाउन ठूलो योगदान दिए। उनी प्रकृतिप्रेमी र धार्मिक राजा थिए, जसले आफ्ना जनता र प्राकृतिक स्रोतहरूको संरक्षणमा विशेष ध्यान दिन्थे।

उनकी छोरी कञ्चनलाई अपूर्व सुन्दरी, विद्वान, र दयालु स्वभावकी राजकुमारीका रूपमा चित्रण गरिन्छ। उनका रूप र गुणका कारण उनले आफ्नो नाम मात्र राज्यभरि होइन, टाढाटाढाका स्थानसम्म परिचित गराएकी थिइन्।

लोककथनअनुसार, कञ्चनगढ क्षेत्र शैलेश राजाको अधीनमा थियो। उनले यो स्थानलाई धार्मिक तथा सांस्कृतिक रूपमा महत्त्वपूर्ण बनाएका थिए। कञ्चन राजकुमारीले यो स्थानलाई आफ्नो ध्यान र पूजास्थल बनाएकी थिइन्।

कञ्चनले यहाँका धाराहरूको संरक्षण र स्थानीय जनताको सेवा गर्न ठूलो योगदान दिइन्। उनले स्थानिय जनताका समस्याहरू समाधान गर्न तथा धार्मिक अनुष्ठानहरू आयोजना गर्न सक्रिय भूमिका निर्वाह गर्थिन्।

तर, एक अर्को कथनले भनेको छ कि राजकुमारी कञ्चन एक दुखद घटनामा परिन्। यो घटना उनको प्रेमसँग सम्बन्धित थियो। राजकुमारीले एक साधारण युवकलाई माया गरेकी थिइन्, तर यो सम्बन्धलाई राजा शैलेशले स्वीकार्न सकेनन्। यस कारण कञ्चनले आफ्नो जीवन त्यागेकी थिइन्, र यो घटनाले कञ्चनगढलाई एक शोकमय र पवित्र स्थलको रूपमा चिनायो।

कञ्चनगढको नामाकरण
राजकुमारी कञ्चनको स्मृतिमा यो स्थानलाई कञ्चनगढ नाम दिइएको विश्वास गरिन्छ। यो नामले उनीप्रति श्रद्धा व्यक्त गर्दछ। यो गढलाई धार्मिक, सांस्कृतिक, र ऐतिहासिक दृष्टिकोणले पवित्र मानिन्छ।

कञ्चनको जीवनले धार्मिक शिक्षालाई प्रोत्साहन गरेको र त्याग, निष्ठा, र सेवाको महत्त्वलाई उजागर गरेको कथन पाइन्छ। कञ्चनगढ अहिले पनि तीर्थस्थलका रूपमा प्रख्यात छ। यहाँ वार्षिक रूपमा पूजा, मेलापर्व, र अनुष्ठानहरू आयोजना गरिन्छ।