बिर्तामोड । नेपालमा होली, जसलाई फगुवा पनि भनिन्छ, विशेषगरी हिन्दू धर्मावलम्बीहरूले हर्षोल्लासका साथ मनाउने महत्वपूर्ण चाड हो। रंगहरूको पर्वका रूपमा परिचित यो चाड वसन्त ऋतुको आगमनसँगै फागुन पूर्णिमाका दिन मनाइन्छ।
इतिहास र सुरुवात
नेपालमा होली खेल्ने परम्पराको सुरुवात प्राचीन हिन्दू ग्रन्थहरूमा उल्लेखित कथासँग सम्बन्धित छ। पौराणिक कथाका अनुसार, होलीको सुरुवात हिन्दू धर्मग्रन्थहरूमा वर्णित हिरण्यकशिपु, प्रह्लाद, र होलिकासँग जोडिएको छ। असत्यमाथि सत्यको विजयको रूपमा प्रह्लादलाई बचाउन विष्णुले होलिकालाई जलेर नष्ट हुन दिएका थिए, जसको स्मृतिमा यो चाड मनाइन्छ।
नेपालमा होली विशेषगरी राजा जयस्थिती मल्ल (१३८२-१३९५) को शासनकालदेखि व्यवस्थित रूपमा मनाउन थालिएको अनुमान गरिन्छ। त्यसपछि मल्लकालीन राजाहरूले यस पर्वलाई विशेष महत्व दिएका थिए। काठमाडौं उपत्यकामा होली मनाउने परम्परा विशेष रूपमा शाह वंशको प्रारम्भसँगै दरबार क्षेत्रमा झन् लोकप्रिय भएको पाइन्छ। पृथ्वीनारायण शाहले काठमाडौं उपत्यका विजय गरेपछि दरबार क्षेत्रमा होली मनाउने परम्परा अझ व्यापक बन्यो।
नेपालमा होली मनाइने क्षेत्रहरू
नेपालमा होली विशेष गरी दुई चरणमा मनाइन्छ। पहाड तथा काठमाडौं उपत्यकामा फागु पूर्णिमाको दिन होली मनाइन्छ भने तराई क्षेत्रमा पूर्णिमाको भोलिपल्ट होली मनाइन्छ।
काठमाडौंको बसन्तपुर दरबार क्षेत्रमा हरेक वर्ष होलीको सुरुवात गर्नका लागि चीर ठड्याउने परम्परा रहेको छ। चीर ठड्याइएपछि विधिवत रूपमा होलीको सुरुवात भएको मानिन्छ। तराई क्षेत्रमा भने होली उत्तर भारतीय संस्कृति प्रभावित देखिन्छ, जहाँ फागुको गीत, अबीर, पानी र विभिन्न रंगहरूको प्रयोग गरी उत्सव मनाइन्छ।
समयसँगै परम्पराको रूपान्तरण
अघिल्लो पुस्तासम्म होली मुख्य रूपमा प्राकृतिक रंगहरू, अबीर, र परम्परागत गीतसंगीतसहित मनाइन्थ्यो। तर, अहिले आएर होलीमा आधुनिक प्रविधिको प्रभाव परेर डीजे म्युजिक, पानीको प्रयोग, तथा रासायनिक रंगहरू समेत प्रचलनमा आएका छन्।
नेपालमा होली केवल रंगहरूको उत्सव मात्र नभई सामाजिक सद्भाव, भाइचाराको प्रतीकका रूपमा समेत लिइन्छ। जात, धर्म, सम्प्रदाय भनी कुनै भेदभाव नराखी सबै उमंगका साथ यो चाड मनाउँछन्।
नेपालमा होलीको परम्परा धार्मिक, सांस्कृतिक तथा ऐतिहासिक रूपमा महत्वपूर्ण रहेको छ। काठमाडौं उपत्यकामा मल्लकालदेखि नै सुरु भएको यो परम्परा अहिले सम्पूर्ण नेपालभर धुमधामका साथ मनाइन्छ। समयसँगै होली मनाउने शैलीमा परिवर्तन आए पनि यसको मौलिकता र सांस्कृतिक महत्व आज पनि उत्तिकै रहेको छ।
