यस वर्ष प्राकृतिक प्रकोपका समाचारहरुले नयाँ धार पाएका छन्, यदि कोरोना संक्रमणलाई पनि प्रकृतिको एउटा प्रकोप र जैवीक प्रहार मान्ने हो भनें लाखौं मान्छेको मृत्यू अनि करोडौं संक्रमीत भएको अवस्था छ । प्रकृतिका अनेक प्रकोपहरुलाई एैक्यवद्धताका साथ सामना गर्न सन् २०२० को प्राकृतिक प्रकोप नियन्त्रण दिवसले विशेष पैरवी गर्नेछ ।
पृथ्वीका हरेक कुना अनि समग्र भूगोल नै बिभिन्न प्राकृतिक प्रकोपहरुको संभाव्य जोखिममा रहेको छ । अझ मानविय क्रियाकलाप, प्राकृतिक सम्पदाको अविवेकी प्रयोग, जलवायू परिवर्तन आदिले त झन प्राकृतिक प्रकोपको जोखिम बढाएको छ ।
हरेक वर्ष विश्व समूदायले अक्टोबर महिनाको १३ तारीखमा विश्व प्राकृतिक प्रकोप नियन्त्रण दिवसका रुपमा मनाउने गर्दछ । बिभिन्न कार्यक्रम, सभासम्मेलन, गोष्ठि इत्यादिले जनजागरण फैलाउने, अनि हानी न्यूनिकरणकालागि यस दिवसको महत्व धेरै छ ।
प्राकृतिक प्रकोपसंग हामी जुध्न सक्दैनौं, हामीले केवल पूर्वतयारी तथा सतर्कता अपनाएर हुनसक्ने हानीलाई न्यूनिकरण मात्र गर्न सक्दछौं, हैन र ? सन् १९८९ को राष्ट्रसंघको साधारणसभाले प्राकृतिक विपत्ति बिरुद्ध पूर्वतयारी र जागरणको अभिबृद्धिकालागि यस दिवसको शुरुवात गरिएको हो र आज पनि यस दिनमा बिभिन्न सञ्चार माध्यमहरुले विश्वभर यस बिषयमा प्रभावकारी ज्ञान, सीप र धारणाको प्रवाह गर्दछन् ।
यसकासाथै समूदाय, राष्ट्र अनि क्षेत्रकै जागरणस्तर बढाउन्, पूर्वतयारी संरचनामाथिको पहूँच बढाउन अनि पीडितहरुको संरक्षणकालागि विशेष आह्वान गर्ने संयूक्त राष्ट्रसंघको योजना रहेको छ । छोटा-छोटा दूरीमा फरक भू-बनोट, हावा-पानीकालागि विश्व समूदायमा परिचित नेपालले पनि समय-समयमा धेरै प्राकृतिक बिपत्तिहरुको सामना गर्नु परेकोछ, समय-समयको भूँईचालो होस् या यस वर्षको भिषण बाढि पहिरो, भौगोलिक रुपमा विविधतासंगै जटिल नेपाल सदैव प्राकृतीक बिपत्तिको उच्च जोखिम मैं छ ।
दुखद् कुरा चाँही नेपालीहरुको अपर्याप्त प्रकोप नियन्त्रण सिप र जानकारी रहेकाले हुने थप हानी र जोखिमका कारणले हुन जान्छ । राजधानी काठमाण्डौ कै मूलधारको खानेपानी, स्वास्थ सुबिधा र आधारभूत कुराहरुको सुलभतामाथि भुँईचालोले कडा प्रश्न चिह्न उठाएको हामीले चाल पाएकै हौं । राजधानीको त्यो हविगतले सापेक्षिक रुपमा दूरदराजका गाँउहरुको अवस्था सहजै बयान गर्दछ । नेपाली पाठ्यक्रममा अझै पनि प्राकृतिक प्रकोप नियन्त्रणका प्रयोगात्मक अभ्यास र व्यवहारीक शिर्षकहरु नहुनु झनै दुखदायी कुरा हो ।
अझ अव्यबहारीक विकासे ज्ञान जस्तै भुँईचालो आँउदा टेबल मुनी या घरभित्रै रोकिएर छेलिएर आडमा बस्ने भन्ने ज्ञानहरुले ठ्याक्कै विपरीत ज्यान जोखिममा पारेको र बाँच्नपर्ने ज्यान पनि मृत्यू र अङ्गभङ्गको जोखिममा परेको उदाहरण भूँईचालो ताका देखिएको हो । माटो सुहाउँदो प्रविधी र प्रक्रियाको साटो हामी आयातित कुरामा सोलोडोलो लागेको परिणाम हुनसक्दछ, अझै पनि नेपाली भूमिमा प्राकृतिक प्रकोप भएमा न्यूनतम पूर्वतयारी पनि छैन् ।
फेरि प्राकृतिक प्रकोप नियन्त्रणको एकमुष्ठ जिम्मा अनि जागरणका कार्यक्रम धेरै हदसम्म गैर सरकारी संस्थाको पोल्टामा पर्नु पनि दूर्भाग्य नै हो । शायद यसै कारणले पनि भूकम्प पश्चात धर्म परिवर्तन र मानव तस्करका कुराहरु आएका हुनसक्छन् । यस्ता संवेदनशील कुरामा सरकारी र गैर सरकारी दुबै तहको समान सहभागिता जरुरी छ । आजको दिन यि सबै कुराहरु विश्व समूदायसंगै नेपालले पनि बुझ्न र आत्मसाथ गर्न जरुरी छ ।
