नेपालमा पछिल्लो पटक देखापरेको नयाँ रोग स्क्रब टाइफसको अवस्था पत्ता लगाउन चितवनमा मुसाको अध्ययन गर्न लागिएको छ । मुसामा लाग्ने किर्ना जातको माइटबाट रोग सर्ने भएकाले मुसाको अध्ययनका लागि तयारी स्वरुप इपिडिमियोलोजी तथा सरुवा रोग नियन्त्रण महाशाखाका टोली चितवन आएको छ ।

स्क्रब टाइफसको अहिलेको अवस्था बुझ्न चितवन आएको टोलीले एक हप्ता भित्रैमा मुसाको अध्ययन गर्न लागेको इपिडिमियोलोजी शाखाका प्रमुख डा गुणनिधि शर्माले जानकारी दिनुभयो ।

शर्माको नेतृत्वमा स्वास्थ्य प्रविधिज्ञ तथा विज्ञहरु रेशम लाल लामिछाने, ललन शाह, लक्ष्मण महर्जन सहितको टोली चितवन आइपुगेको हो ।

“रोग सार्ने माध्यमको रुपमा मुसा नै मुख्य हो, मुसा आफैं रोग सार्ने कारण नभएपनि रोग लगाउने एक प्रकारको किर्ना (माइट) लाई मुसाले पाल्न सहयोग गर्छ,” शर्माले भन्नुभयो – “त्यसैले मुसाको अध्ययन गर्न लागेका हौं ।”

उहाँका अनुसार स्थानीय स्टेकहोल्डरहरुसँग छलफल गरेर अध्ययन गरिने छ । उहाँ सहितको प्राविधिक टोली अहिले चितवनमा स्क्रब टाइफसको अवस्थाबारे जानकारी बटुलिरहेको छ । पहिलो चरणमा आज टोलीले भरतपुरमा पत्रकार अन्तरक्रिया गरी रोगबारे जानकारी दिएको छ ।

विदेशमा उक्त प्रजाति मुसामै बसेको पाइएकाले नेपालको अवस्था बुझ्न चितवनमै अध्ययन गर्न लागिएको हो । स्क्रब टाइफसको प्रकोप नेपालभरमै सबैभन्दा बढी चितवनमा देखापरेको छ । जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालय चितवनका किट नियन्त्रण निरीक्षक रामकुमार केसीले जिल्लामा वैशाख यता १४५ जनामा सङ्क्रमण भएको जानकारी दिनुभयो । जिल्लामा सचेतनामूलक कार्यक्रम जारी रहेको उहाँको भनाइ छ ।

चितवनको भरतपुर अस्पताल र चितवन मेडिकल कलेजमा यसको परीक्षण हुँदै आएकामा एक हप्ताभित्र सरकारी तहबाटै किट उपलव्ध गराउने तयारी गरेको इपिडिमियोलोजी महाशाखा काठमाडौँका शाखा प्रमुख डा शर्माले जानकारी दिनुभयो । उहाँका अनुसार कमै चिनिएको यो रोगको सजिलै उपचार हुने र पहिचान नभए खतरानाक साबित हुनसक्छ ।

चितवन मेडिकल कलेजका फिजिसिएन डा शीतल अधिकारीले ज्यानमारा प्रकृतिको रोग नभएपनि समयमै अस्पताल नपुगे ज्यान जोखिममा पर्ने निश्चित भएको जानकारी दिनुभयो ।

भरतपुर अस्पतालका प्रमुख मेडिकल सुपरिटेन्डेन्ट डा रुद्र मरासिनीले रोगको परीक्षणका लागि किट सरकारी तवरबाट पर्याप्त उपलव्ध हुनुपर्नेमा जोड दिनुभयो । नेपालमा २०७२ साल भदौमा गरिएको परीक्षणमा रोग पत्ता लागेको थियो ।

पाँचको मृत्यु, १७६ सङ्क्रमित

गएको वर्षदेखि देखिन थालेको यो रोगबाट आजसम्म नेपालमा पाँच जनाको मृत्यु भएको महाशाखाले जनाएको छ ।

यसअघि तीन जनाको मृत्यु भएको सूचना सार्वजनिक भएकामा थप दुईको मृत्युको पुष्टि गरिएको हो । नेपालका २९ जिल्लामा फैलिएको यो रोगबाट आजसम्म १७६ जना सङ्क्रमित भएको बताइएको छ । चितवनमा उपचार गराएका मात्रै १४५ जना छन् ।

यसरी मृत्यु हुनेमा चितवनमा उपचार गराइएका चितवन र तनहुँका गरी दुई, धरानमा उपचार गराइएका संखुवासभाका दुई र भोजपुरका एकजनाको मृत्यु भएको आज सार्वजनिक गरिएको छ । अघिल्लो वर्ष कुल १०१ जना सङ्क्रमित भेटिएकामा ८ जनाको मृत्यु भएको थियो ।

दोस्रो विश्वयुद्धताका जापानको सेनामा पहिलोपटक यो रोग देखिएको थियो । जापानमा पत्ता लागेकाले यसलाई ‘सुसुगामुसी’ भनेर पनि चिनिन्छ । उक्त समयमा विरामीमध्ये ३० प्रतिशतको ज्यान गएको जनाइएको छ ।
के हो स्क्रब टाइफस ?

अघिल्लो वर्ष नेपालमा फेला पारिएको यो रोग मुख्यगरी मुसामा लाग्ने एक प्रकारको किर्ना जस्तै लाग्ने सङ्क्रमित माइटले टोकेमा लाग्छ ।
यो जीवाणुबाट सर्ने रोग हो । प्रायःजसो झाडी, खेतवारी, वनजङ्गल, घर वरिपरिको झाडी, घुरान हुने ठाउँमा देखिने गर्छ । मानिसबाट मानिसमा नसर्ने यो रोग मुसाको एक प्रकारको तरल पदार्थ खाएर अघाएपछि माइट जातको किर्ना झारमा झर्छ । त्यही झारमा मानिस पुग्दा टाँसिन्छ र सङ्क्रमितले टोक्दा सर्छ ।
।

यो रोग लागेमा टाउको दुख्ने, १०४ डिग्री ज्वरो आउने, घाँटी वरिपरि मसिना बिबिरा आउने, पसिना आउने, ग्रन्थी सुनिने लगायतका लक्ष्यण देखिने हुन्छ । आँखा रातो हुने, पसिना आउने, झाडापखाला लाग्ने पनि हुन्छ ।

समयमै उपचार नभए श्वासप्रश्वासमा समस्या आएर विरामी सिकिस्त हुने डा दयाराम लम्साल बताउनुहुन्छ ।

बच्ने उपाय

यो एक प्रकारको व्याक्टेरिय (रिकेटसिया)ले लगाउने रोग हो । झाडी वरिपरि, कृषि काम गर्ने, जताततै बस्ने, चौर झारमा बस्नेमा सर्ने सम्भावना बढी भएकाले यस्ता ठाउँमा जानेले होस पु¥याउनु पर्छ ।

शरीर छोपिने कपडा लगाउने, चौरमा बस्दा गुन्द्री, म्याट ओछ्याउने र राति सुत्दा मलम लगाएर सुत्ने गर्नुपर्छ । सम्भव भए भूइँमा नबसी खाटमा बस्ने, मुसा नियन्त्रण गर्ने र किटनासक औषधि छर्कने गर्दा यो रोगबाट धेरै हदसम्म बच्न सकिन्छ ।