![](https://aamsanchar.com/wp-content/uploads/2024/07/449688976_355050200945424_3932588755901431295_n.jpg)
![](https://aamsanchar.com/wp-content/uploads/2024/01/Eecohm__New__aa-1.gif)
![](https://aamsanchar.com/wp-content/uploads/2023/11/chapti.jpg)
![](https://aamsanchar.com/wp-content/uploads/2024/04/चिया.jpg)
![](https://aamsanchar.com/wp-content/uploads/2024/07/WhatsApp-Image-2024-07-03-at-18.58.00_078f4d25.jpg)
![](https://aamsanchar.com/wp-content/uploads/2023/08/golary.png)
![](https://aamsanchar.com/wp-content/uploads/2023/03/arjundhara.jpg)
दुई मुख्य प्रकारका चिया मध्ये, पहिलो चाइनिज र दोस्रो आसामी हो । चिनियाँ चिया चीनमा परम्परागत रूपमा लगाइने प्रजाति हो भने दोस्रो आसामी चिया इस्टइन्डिया कम्पनीका मेजरले भारतको आसामको वन क्षेत्रमा मनिराम देवानको सहयोगमा पत्ता लगाएको चियाको प्रजाति हो । बेलायतमा बढ्दो खपतसँगै, इस्टइन्डिया कम्पनीले चीनबाट आयातलाई प्रतिस्थापन गर्न भारतमा चिया उत्पादनको सम्भावना खोज्न थाल्यो । पूर्वी भारत कम्पनी ई। सं। १८३४ मा, चिया समिति गठन भयो र चिनियाँ प्रजातिको बीउ उत्तरपूर्वी भारतको आसाम, दार्जिलिङ र तराईका विभिन्न भागहरूमा रोपियो, तर दार्जिलिङ क्षेत्र मात्र बिरुवा हुर्कन सके । पछि, आसामी जातको खोज पछि, भारतका अन्य भागहरूमा व्यावसायिक चिया बगानहरू स्थापना गरियो ।
दार्जिलिङमा चिया रोपेको तीन दशकभित्र नेपालको पूर्वी क्षेत्र इलाममा चियाको परिचय भयो । तत्कालीन नेपालका प्रधानमन्त्री जंगबहादुर राणालाई चिनियाँ सम्राटले दिएको बीजबाट मुख्य शासक गजराजसिंह थापाको नेतृत्वमा वि।स। १९२० मा, इलाम पहिलो चियाको बोट उब्जाउने जिल्ला बन्यो । त्यसपछि सरकारी स्तरबाट चिया खेती विस्तार र चिया उत्पादन र प्रवर्द्धन गर्न २०२३ असोज २३ गते नेपाल चिया विकास संस्थानको स्थापना भएको थियो । नेपाल सरकारले २०३९ सालमा झापा, धनकुटा, तेह्रथुम, पाँचथर र इलाम गरी पाँच जिल्लालाई चिया क्षेत्र घोषणा गरेको थियो । त्यस्तै, चिया तथा कफीको विकासलाई संस्थागत गर्न चिया तथा कफी विकास बोर्ड ऐन बमोजिम २०५० जेठ २० गते राष्ट्रिय चिया तथा कफी विकास बोर्डको स्थापना भएको थियो । त्यसपछिका दिनहरूमा चिया उत्पादन र बजार प्रवर्द्धन गर्न सरकार र निजी क्षेत्र दुवैले एकीकृत दृष्टिकोण अपनाएका छन् । निजी र सरकारी दुवै क्षेत्रले चियालाई प्राथमिकतामा राखेका छन् । तथ्याङ्कअनुसार गुणस्तरीय, स्वास्थ्य वर्द्धक, सांस्कृतिक पेय पदार्थ र अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारिक वस्तुको रूपमा ख्याति प्राप्त गरेको चिया खेती हाल नेपालसहित विश्वका ४५ देशमा हुने गरेको छ ।
![](https://aamsanchar.com/wp-content/uploads/2024/07/WhatsApp-Image-2024-07-03-at-15.31.01_499596d9.jpg)
श्रोत: नेपाली चियाको अर्थराजनीति (किताब)