हिन्दु धर्मावलम्बीहरूले निधारमा चन्दन लगाउने परम्परा प्राचीन समयदेखि निरन्तर चल्दै आएको छ। पूजा–आराधना, व्रत, पर्व तथा धार्मिक अनुष्ठानमा चन्दन अनिवार्यजस्तै प्रयोग हुँदै आएको भए पनि यसलाई केवल धार्मिक कर्मका रूपमा मात्र सीमित गर्न सकिँदैन। धार्मिक विश्वाससँगै यसको वैज्ञानिक, स्वास्थ्य र मनोवैज्ञानिक महत्व पनि उत्तिकै गहिरो रहेको जानकारहरू बताउँछन्।

धार्मिक मान्यताअनुसार निधारको मध्यभागलाई ‘आज्ञा चक्र’ वा तेस्रो नेत्र भनिन्छ। यस स्थानमा चन्दन लगाउँदा चेतना जागृत हुने, मन शुद्ध रहने र आत्मिक शान्ति प्राप्त हुने विश्वास छ। चन्दन भगवान् विष्णु, शिव र रामसँग विशेष रूपमा सम्बन्धित मानिने भएकाले पूजामा यसको प्रयोग गरिन्छ।

Photo : Laxmi Prasad Ngakhusi

सांस्कृतिक दृष्टिले चन्दन हिन्दु पहिचान, भक्ति र पवित्रताको प्रतीक हो। साधु–सन्तदेखि सर्वसाधारणसम्मले चन्दनलाई त्याग, साधना र आस्थाको चिन्हका रूपमा प्रयोग गर्दै आएका छन्। विशेष गरी मन्दिर दर्शन, तीर्थयात्रा र शुभकार्यमा चन्दन लगाउने चलन व्यापक छ।

विज्ञानले पनि चन्दनको महत्वलाई स्वीकार गरेको छ। चन्दनमा प्राकृतिक शीतल गुण हुने भएकाले यसले मानसिक तनाव कम गर्न, शरीरको ताप नियन्त्रण गर्न र ध्यान केन्द्रित गर्न सहयोग पु¥याउने विज्ञहरूको भनाइ छ। चन्दनको सुगन्धले स्नायु प्रणालीलाई शान्त बनाउने र स्मरणशक्ति बढाउन मद्दत गर्ने पनि अध्ययनहरूले देखाएका छन्।

स्वास्थ्यका दृष्टिले चन्दन छालाका समस्या, एलर्जी र जलन कम गर्न उपयोगी मानिन्छ। यही कारण आयुर्वेदिक उपचारमा पनि चन्दनको प्रयोग हुँदै आएको छ।

विशेषज्ञहरूका अनुसार निधारमा चन्दन लगाउनु धार्मिक आस्थाको अभिव्यक्ति मात्र नभई मन, शरीर र आत्माबीच सन्तुलन कायम गर्ने एक प्राकृतिक उपाय हो। आधुनिक जीवनशैलीमा बढ्दो तनाव र असन्तुलनबीच चन्दनको परम्परा आज पनि उत्तिकै सान्दर्भिक देखिन्छ।