हामीलाई विश्वास छः
की इश्वरमा आस्था, मनुष्य जीवनलाई सार्थक एवं उद्देश्य प्रदान गर्दछ।
की मनुष्यको बन्धुत्व, भावना, राष्ट्रहरुको प्रभुसत्तादेखि सर्वोपरि छ,
की आर्थिक न्यायको सर्वोत्तम उपलब्धी, स्वतन्त्र मनुष्यको व्यवसायिक स्वतन्त्रताद्धारा हुन सक्दछ,
की शासन व्यक्तिको होइन, विधिको हुनुपर्दछ,
की बसुधाको महान निधि मानव व्यक्तित्वमा निहित छ,
की मानवताको सेवा नै जीवनको सर्वोत्तम कार्य हो। 

यो जेसीजहरूको मूल मन्त्र हो ।  जेसीज आस्था वाचन नगरी कुनै पनि औपचारिक कार्यक्रमहरू गर्दैनन् जेसीजकर्मीहरु । विगतको वर्षहरूमा मन मुटुमा प्रिय लाग्ने जेसीज आस्था आजभोलि कतिपय जेसीहरुलाई सामान्य कविता जस्तो लाग्न थालेको छ ।  

मुद्दा नम्बर ५ लाई लक्षित गरि यो लेख तयार पारिएको हो । 

समाजमा विधि र प्रक्रियाको पाठ सिकाउने जेसीज आफैले आफ्नै विधि प्रकृया बिर्सन थालेको छ । जनवरी महिना भित्र पद हस्तान्तरण गरिसक्नु पर्ने विधान छ तर  फेब्रवरी १० भइसक्दा पनि झापामा एक, इलाममा एक र कपिलबस्तुमा एक शाखाले साधारण सभा समेत नगरेका छैनन र देश भरिका अधिकांस शाखाले समयमै पद हस्तान्तरण गरिसक्दा केही शाखाहरुमा भने साधारणसभा भएको तर पदहस्तान्तर नभएको एकजना जेसीज अभियन्ताले बताए । 

नेपाल जेसीजकी अध्यक्ष रजनी थापाले शाखाहरूको कार्य सम्पादन सुनिश्चित गर्न असाईन भिपीमार्फत अनुगमन प्रक्रिया सञ्चालन गरिदै आइएको बताएकी छन्। विधान बमोजिम कार्य नगर्ने शाखाहरूको बारेमा असाईन भिपीले रिपोर्टिङ गर्नेछन्, जसपछि नेपाल जेसीजले आफ्नै प्रक्रिया अघि बढाउने छ। यसले शाखाहरूलाई विधानअनुसार जिम्मेवारी पूरा गर्न प्रोत्साहित गर्ने तथा संगठनलाई थप प्रभावकारी बनाउन मद्दत गर्ने अध्यक्ष थापाको विश्वास रहेको छ।

नेपालमा जेसीज (JCI – Junior Chamber International) संस्थाहरू समाजसेवा, नेतृत्व विकास, उद्यमशीलता प्रवद्र्धन, र युवा सशक्तिकरणका क्षेत्रमा सक्रिय रहेका छन्। जेसीजका नियमहरू स्पष्ट छन्, जसअनुसार प्रत्येक वर्ष नयाँ नेतृत्व चयन गरिनु पर्दछ, र कार्यभार हस्तान्तरण विधि र विधानअनुसार सम्पन्न गरिनुपर्छ। तर, नेपालका केही जेसीज शाखाहरू विधानको पालना गर्न असफल भइरहेका छन्, जसका कारण संस्थाको प्रभावकारिता र विश्वसनीयता खतरामा पर्दै गएको छ।

जेसीज विधान र यसको महत्त्व

जेसीजको विधानअनुसार प्रत्येक वर्ष जनवरी महिनादेखि नयाँ नेतृत्वले जिम्मेवारी सम्हाल्नुपर्छ। यो सिद्धान्त “एक व्यक्ति, एक पद, एक कार्यकाल“ को अवधारणामा आधारित छ, जसले संस्थामा नवीन ऊर्जा, नयाँ विचार, र नेतृत्व विकासको अवसर प्रदान गर्छ। विधानअनुसार समयमै नेतृत्व हस्तान्तरण भएमा संस्थाले व्यवस्थित रूपमा आफ्नो उद्देश्यहरू हासिल गर्न सक्छ।

तर, हालका दिनहरूमा नेपालका केही जेसीज शाखाहरूले विधानको पालना नगरी नेतृत्व हस्तान्तरण प्रक्रियालाई ढिलाइ गरिरहेका छन्। साधारण सभा समयमा नगर्ने, निवर्तमान नेतृत्वले पद हस्तान्तरण नगर्ने, वा आन्तरिक झगडाका कारण नयाँ नेतृत्व चयनमा समस्या आउने जस्ता प्रवृत्तिहरू देखिएका छन्। यस्ता समस्याले जेसीजको मूलभूत सिद्धान्तहरूलाई कमजोर बनाउँदै संस्थाको साख र प्रभावकारितामा आँच पु¥याउने खतरा उत्पन्न गरेको छ।

विधानको पालना किन आवश्यक छ?

१. संस्थागत सुशासनको लागि

जेसीज संस्थाले नेतृत्व विकासलाई मुख्य प्राथमिकतामा राख्छ। नेतृत्व हस्तान्तरण समयमै नभएमा संस्थामा अनिश्चितता सिर्जना हुन्छ र सदस्यहरूबीच असन्तोष बढ्न सक्छ।

२. नवीन नेतृत्वलाई अवसर दिने

“एक व्यक्ति, एक पद, एक कार्यकाल“ भन्ने नीति लागू गर्दा नयाँ नेतृत्वलाई अवसर प्राप्त हुन्छ। यसले संगठनलाई नयाँ दृष्टिकोण प्रदान गर्छ र दिगो विकासको मार्ग प्रशस्त गर्छ।

३. संगठनको उद्देश्य पूरा गर्न

विधानअनुसार समयमै नेतृत्व हस्तान्तरण भएन भने संस्थाको नियमित गतिविधिहरू प्रभावित हुन सक्छन्। नयाँ परियोजनाहरू ढिलाइ हुन सक्छन्, सदस्यहरूको उत्साह घट्न सक्छ, र संस्थाको दीर्घकालीन योजनाहरू प्रभावित हुन सक्छन्।

४. गुणस्तरीय नेतृत्वको विकास

यदि नेतृत्वमा लामो समयसम्म एउटै व्यक्ति रहिरह्यो भने संस्थाको गतिशीलता घट्न जान्छ। नेतृत्व परिवर्तनले विविध विचारधाराहरूलाई प्रतिनिधित्व गर्ने अवसर प्रदान गर्छ र संगठनलाई अझ समावेशी बनाउँछ।

विधानको उल्लङ्घनका प्रमुख कारणहरू

नेपालका केही जेसीज शाखाहरूमा विधान पालना नगर्नुका पछाडि विभिन्न कारणहरू देख्न सकिन्छ। तीमध्ये मुख्य कारण निम्नानुसार छन्ः

१. आन्तरिक कलह र विवाद

कतिपय शाखाहरूमा आन्तरिक राजनीतिक विवादका कारण साधारण सभा सञ्चालनमा समस्या आउँछ। निवर्तमान नेतृत्वले नयाँ नेतृत्व चयन प्रक्रियामा हस्तक्षेप गर्दा समस्या बढ्न जान्छ।

२. व्यक्तिगत स्वार्थ र शक्ति सञ्चय गर्ने मनोवृत्ति

केही व्यक्तिहरूले लामो समयसम्म संगठनमा आफ्नो प्रभाव जमाइराख्न चाहन्छन्। नेतृत्वमा रहेकाहरूले आफू निकटका व्यक्तिलाई मात्र अवसर दिन खोज्ने वा आफ्नै कार्यकाल लम्ब्याउने प्रवृत्ति देखिएका छन्।

नियमित गतिविधि सञ्चालनमा असक्षमता

केही शाखाहरू आर्थिक अभाव, कमजोर व्यवस्थापन, वा संगठनात्मक संरचनामा कमजोरीका कारण नियमित गतिविधि सञ्चालन गर्न असफल हुन्छन्, जसले गर्दा नेतृत्व हस्तान्तरण प्रक्रियामा ढिलाइ हुन्छ।

सदस्यहरूको अनिच्छा वा उदासीनता

कतिपय अवस्थामा, साधारण सदस्यहरू नै नेतृत्व परिवर्तन प्रक्रियामा रुचि नदेखाउने वा निष्क्रिय रहने कारण पनि विधान उल्लङ्घन हुने गर्छ। सक्रिय सहभागिता नहुँदा वर्तमान नेतृत्वले आफ्नो पदलाई निरन्तरता दिन सहज मान्ने प्रवृत्ति विकसित हुन्छ।

समाधानका उपायहरू

जेसीजका शाखाहरूले विधानको पालना सुनिश्चित गर्नका लागि निम्न उपायहरू अपनाउन सकिन्छः

१. सशक्त संस्थागत व्यवस्थापन

नेतृत्व हस्तान्तरणलाई सुनिश्चित गर्न शाखाहरूले वार्षिक कार्यतालिका तय गर्नुपर्छ र विधानअनुसार सबै गतिविधिहरू समयमै सम्पन्न गर्नुपर्छ।

२. निष्पक्ष निर्वाचन प्रक्रिया

नेतृत्व चयनका लागि पारदर्शी र निष्पक्ष निर्वाचन प्रणाली अपनाइनुपर्छ। बाहिरी हस्तक्षेप वा पक्षपात रहित निर्वाचन प्रक्रियाले संगठनको विश्वसनीयता बढाउँछ।

३. केन्द्रीय निकायको हस्तक्षेप

नेपाल जेसीजले आफ्नो मातहतका शाखाहरूलाई विधानअनुसार चल्न आवश्यक निर्देशन दिनुपर्छ। यदि कुनै शाखाले विधान उल्लङ्घन गरेमा आवश्यक कारबाहीको व्यवस्था गर्नुपर्छ।

४. सदस्यहरूको सक्रिय सहभागिता

जेसीजका सदस्यहरूले संगठनका गतिविधिहरूमा सक्रिय रूपमा संलग्न हुनुपर्छ। नेतृत्व परिवर्तन प्रक्रिया सुचारु गर्न सदस्यहरूको निगरानी आवश्यक छ।

५. प्रशिक्षण तथा अभिमुखीकरण कार्यक्रमहरू

जेसीजका पदाधिकारीहरू र सदस्यहरूलाई विधान, नेतृत्व विकास, र संगठनात्मक सञ्चालनका बारेमा नियमित प्रशिक्षण दिनुपर्छ, जसले गर्दा उनीहरू संगठनात्मक जिम्मेवारीप्रति सचेत रहून्।

नेपालका केही जेसीज शाखाहरू विधिभन्दा बाहिर गएर संचालन भइरहेका घटनाहरू संस्थाको मूल उद्देश्य र मर्म विपरीत छन्। “एक व्यक्ति, एक पद, एक कार्यकाल“ को नीति पालना नगर्दा संगठन कमजोर बन्न सक्छ र सदस्यहरूमा असन्तुष्टि पैदा हुन सक्छ।

यदि जेसीजले आफ्नो साख जोगाइराख्न चाहन्छ भने विधानअनुसार नेतृत्व हस्तान्तरणलाई प्राथमिकतामा राख्नुपर्छ। संगठनभित्र पारदर्शिता, जवाफदेहिता, र सुशासन स्थापित गरेर मात्र यसको प्रभावकारिता कायम राख्न सकिन्छ। विधानअनुसार समयमै नेतृत्व हस्तान्तरण नगर्ने प्रवृत्तिलाई रोक्न आवश्यक कदम चाल्नु अहिलेको आवश्यकता हो।

यसैले, नेपाल जेसीज र यसको मातहतका शाखाहरूले विधानको पूर्ण पालना गर्दै नेतृत्व हस्तान्तरणलाई सहज बनाउनु पर्छ। केवल यसैबाट मात्र संगठनको उद्देश्य सफल हुनेछ र नेपालमा युवा नेतृत्वको प्रभावकारी विकास सम्भव हुनेछ।